1429 De bekende narratives die tot polarisatie tussen Rusland en Het Westen leiden.

Een half jaar geleden heb ik me geabbonneerd op Foreig Affairs, maar nooit de tijd genomen om een artikel te lezen, laat staan het hele digitale blad. Zonde van het geld,  maar ja, zo gaat dat. 

Hoe is het ook alweer: de NYTimes is de spreekbuis van de FBI  en  de Washington Post is de spreekbuis van de CIA.   Maar Foreign Affairs is zeker ook een 'spreekbuis' van invloedrijke krachten in DC. 

Uit de titel maak ik op dat in Washington stemmen op gaan om de polarisatie terug te draaien. 

De mythes die vervormen hoe Amerika Rusland ziet - en vice versa

Hoe wederzijds onbegrip leidt tot spanning en conflicten

Door Michael Kimmage en Jeremy Shapiro

25 januari 2024

Zwaaien met een Russische vlag, Moskou, september 2023

Stringer / Reuters

Bewaar dit artikel om later te lezen

Dit artikel afdrukken

Per e-mail verzenden

Deel op Twitter

Deel op Facebook

Deel op LinkedIn

 

 

Een link krijgen

Pagina url

Citeren

 

Toestemming voor herdruk aanvragen

 

Artikel downloaden

 

"Mythologie is geen leugen", schreef Joseph Campbell, de grote geleerde op het gebied van mythe en archetype. "Het is metaforisch." Mythen en metaforen leveren de verhalen die patriottische toewijding inspireren, soldaten motiveren om te vechten en de buitenwereld helpen verklaren. En de mythes die landen over zichzelf koesteren, versterken vaak de aanvullende mythes die ze over anderen aannemen.

Rusland en de Verenigde Staten koesteren bijzonder sterke mythes over elkaar. De mythe die Rusland gelooft over de Verenigde Staten is dat het land eerder vazallen dan bondgenoten heeft - dat het een hegemoniale macht is die meedogenloze ambitie en eigenbelang verbergt achter een beroep op liberale principes en rechtsorde. Amerikanen zien Rusland daarentegen als een land zonder binnenlandse politiek - de ultieme autocratische macht waarvan de kwaadaardige, onberekenbare leider de wensen van de burgers met voeten treedt. Al in 1855 beschreef de Amerikaanse president Abraham Lincoln Rusland als een plaats "waar despotisme puur en zonder de onedele legering van hypocrisie kan worden bedreven".

Na meer dan een eeuw van spanningen en conflicten is de relatie tussen de VS en Rusland nu opgebouwd rond deze mythen. Mythes drukken op die relatie en verdoezelen nuance en een heldere perceptie. En ze hebben de rol van elk land in de oorlog in Oekraïne gevormd en zullen dat blijven doen. De mythe die veel Russen over de Verenigde Staten koesteren, drijft het Kremlin voortdurend in de richting van schadelijke oorlogszucht.

De mythe die Amerikanen over Rusland koesteren is ook een valstrik, waardoor beleidsmakers het Kremlin verkeerd interpreteren en kansen laten liggen om het regime te verzwakken of compromissen te sluiten. Om gevaarlijke misinterpretaties tot een minimum te beperken, moeten Amerikaanse leiders harder werken om boven deze mythes en archetypes uit te stijgen. Een beter begrip van de eigen mythes van de Verenigde Staten en van die van Rusland zou Amerikaanse beleidsmakers meer flexibiliteit geven, strategische empathie helpen bevorderen en anticiperen op toekomstige veranderingen in het Russische politieke lichaam.

VERBORGEN FIGUUR

In Rusland is het de gangbare opvatting dat de Verenigde Staten machtswellustelingen zijn. Veel Russen geloven dat het Amerikaanse publiek onder de duim zit van een megalomane Amerikaanse elite. Enthousiasme voor een liberale internationale orde krijgt weinig vat in Rusland, niet omdat alle Russen realisten zijn, maar omdat hun mythische kijk op de Verenigde Staten de liberale internationale orde reduceert tot een vehikel van Amerikaanse ambitie. Veel Russen zijn ervan overtuigd dat de verwijzingen van Amerikaanse leiders naar een supranationaal web van normen, wetten en partnerschappen slechts een rookgordijn zijn voor de coöptatie die de kern vormt van het Amerikaanse buitenlandse beleid.

De heersende Russische mythe is uit de Sovjetperiode. Volgens deze mythe wilden de Amerikaanse kapitalistische elites tijdens de Koude Oorlog de wereld regeren en vonden ze talloze militaire voorwendselen om hun wensen uit te voeren. De nachtmerrie begon naar verluidt na de Tweede Wereldoorlog, toen de Verenigde Staten de politieke codes in Japan en Duitsland opnieuw instelden, deze landen in bondgenootschappen dwongen die door de Verenigde Staten werden gedomineerd, ze gebruikten als verzamelplaats voor Amerikaanse militaire operaties en ze dwongen om te dienen als cheerleaders voor het Amerikaanse nationale belang. Om bij te blijven moest de Sovjet-Unie een bolwerk van "bevriende landen" in Oost-Europa opbouwen en haar eigen mondiale voetafdruk creëren om te voorkomen dat de perfide Verenigde Staten onbetwist zouden oprukken.

Voor Moskou is de Oekraïense vijandigheid niet meer dan het verhulde verlengstuk van de Amerikaanse vijandigheid.

De wereldwijde invloed van de Verenigde Staten in dit tijdperk was echt. Maar de Sovjetkarikatuur was een karikatuur - en die bleek blijvend. Zelfs na de Koude Oorlog eindigde, bleven de Verenigde Staten volgens de Russische mythe anderen verleiden met valse retoriek, inclusief de buurlanden van Rusland - landen als Polen, Roemenië en de Baltische staten. In deze voorstelling van zaken opereren de Amerikaanse bondgenoten meer als instrumenten van de Amerikaanse macht dan als onafhankelijke staten. Waar regeringen zich verzetten - in Afghanistan, Irak, Libië, Servië en Syrië, maar ook in Oekraïne voor de Maidan-opstand van 2014 - had regimewisseling de Amerikaanse voorkeur. Hegemonie op uitnodiging, hegemonie met de loop van een geweer: de middelen kunnen variëren, maar het doel staat nooit ter discussie.

Moskou heeft een hoge prijs betaald voor het vasthouden aan deze mythe. Het heeft zichzelf verplicht om het op te nemen tegen het Amerikaanse monster, zelfs ten koste van een grotere afhankelijkheid van China. Het Oostelijk Partnerschapsprogramma van de EU, dat leidde tot de Maidan-opstand in Oekraïne, was een authentieke uiting van idealisme over de Europese toekomst van het land, geen heimelijke oefening in Amerikaanse hegemonie. Maar de bewering dat de CIA een staatsgreep in Oekraïne had geënsceneerd, was een leugen die de Russen al lang wilden geloven. Zelfs als de hoogste Russische leiders wisten dat deze bewering vals was, sloten ze door er publiekelijk op aan te dringen gematigde reacties (zoals het tegemoet komen aan de nieuwe regering in Kiev) uit en leken extremere opties (zoals het annexeren van de Krim) noodzakelijk.

In het algemeen maakt de mythe van een Verenigde Staten die machtsdronken is en zich niet aan afspraken wil houden het voor Moskou erg moeilijk om te onderhandelen over regionale kwesties. Russen kunnen zich niet voorstellen dat de leiders van landen als Oekraïne een eigen mening hebben. Voor Moskou is de vijandigheid van Oekraïne gewoon het verhulde verlengstuk van de Amerikaanse vijandigheid, en de Amerikaanse vijandigheid tegenover Rusland vereist een even grote Russische vijandigheid tegenover de Verenigde Staten. Als de enige taal die de Verenigde Staten verstaan macht is, dan brengen onderhandeling, overleg en het doen van concessies allemaal buitensporige risico's met zich mee.

MOREEL RISICO

Amerikaanse mythes over Rusland hebben eveneens diepe historische wortels. Het Amerikaanse beeld van Rusland als een onvervalste autocratie stamt uit de negentiende eeuw. Het bloeide op tijdens het Sovjettijdperk en trok zich even terug tijdens het negenjarige presidentschap van Boris Jeltsin. (Amerikanen vereerden Jeltsin als democratischer dan hij in werkelijkheid was.) Poetin heeft het vertrouwde beeld van Rusland hersteld. De Amerikaanse benadering van de Koude Oorlog had vaak het elan van een messiaanse strijd, en Poetin inspireert opnieuw de morele verontwaardiging van de Amerikanen.

De mythe van de Verenigde Staten over Rusland - dat Rusland een kwaadaardige en ambitieuze tirannie is - heeft enkele binnenlandse politieke voordelen. Om in zichzelf gekeerde Amerikanen voor de buitenwereld te interesseren, moet Washington één almachtige schurk tevoorschijn toveren. Amerikanen willen geloven dat ze vechten tegen een individu dat gedood kan worden in plaats van tegen een heel land dat onderworpen moet worden. In crisis na crisis worden vergelijkingen met Hitler gebruikt om democratie minnende maar zelfgenoegzame Amerikanen tot actie aan te zetten. Poetin is gewoon de laatste in een lange rij van autocratische leiders - Saddam Hoessein, Slobodan Milosevic, Muammar al-Qaddafi en Bashar al-Assad, om er een paar te noemen - die worden afgeschilderd als iemand die in zijn eentje democratie en vooruitgang tegenhoudt.

Poetins larger-than-life persona heeft de opvatting versterkt dat het autocratische Rusland geen binnenlandse politiek kent en dat alles gebeurt wat de heerser wil. Brian Jenkins, senior adviseur van de president bij de RAND Corporation, vatte deze opvatting samen toen hij schreef: "Thuis heeft Poetin geen verkiezingen, geen partij of staatsinstellingen die zijn heerschappij bedreigen, geen binnenlandse politieke oppositie. Hij is Rusland. En Rusland is van hem." Als Poetin Rusland is, dan is het enige wat begrepen moet worden over Rusland de psyche van Poetin. Oekraïne en zijn bondgenoten voeren de oorlog van Poetin tegen het Rusland van Poetin. Het is dan ook geen verrassing dat de Amerikaanse inlichtingendienst naar verluidt de evaluatie van Poetins gemoedstoestand tot haar hoogste analytische prioriteit heeft gemaakt.

Het Amerikaanse beeld van Rusland als een onvervalste autocratie stamt uit de negentiende eeuw.

Het bestuderen van leiders is belangrijk om je tegenstanders te begrijpen en in het bijzonder om Rusland te begrijpen; de Russische president domineert duidelijk zijn land. Maar Poetin staat thuis nog steeds voor dilemma's. Hij zit ongemakkelijk aan de top van een ingewikkeld systeem van concurrerende facties en belangen. Hij moet ervoor zorgen dat de strijdende trawanten onder hem elkaar niet vermoorden of tegen hem in opstand komen. Tegelijkertijd moet hij ervoor zorgen dat het publiek voldoende enthousiast over hem blijft. De grootste producent en consument van sociologisch onderzoek in Rusland is in feite de Russische regering, die zenuwachtig de kleinste veranderingen in de publieke opinie volgt.

De verschillende oorlogen van Washington tegen kwaadaardige dictators zouden nu een aantal harde lessen moeten hebben opgeleverd. Geen van deze leiders bleek almachtig. Ze waren ook niet verantwoordelijk voor elk probleem in hun land, zoals de Verenigde Staten herhaaldelijk ontdekten nadat ze enorme inspanningen hadden geleverd om hen van het toneel te verwijderen. Voor al deze leiders, inclusief Poetin, bepaalde de binnenlandse politiek de parameters van hun buitenlands beleid. Ze voerden zelden oorlogen zonder dat hun volk achter hen stond. Net als democratische leiders weten autocraten hoe ze hun bevolking mee moeten krijgen als ze ten strijde trekken.

De publieke opinie en de bureaucratie zijn beide enigszins ondoorzichtig in de dictatuur die Rusland is geworden. Maar de publieke opinie beperkt de manier waarop Poetin oorlog voert en de schikkingen die het Kremlin kan accepteren. Zoals elke oorlogvoerende partij wil de Russische regering de overwinning kunnen claimen: als Rusland de oorlog in Oekraïne aantoonbaar verliest, zou de regering wel eens ten val kunnen komen door de frustratie en verontwaardiging van het publiek.

De Verenigde Staten, die vasthouden aan de mythe van een Rusland zonder binnenlandse politiek, hebben echter moeite om Rusland te interpreteren. De beleidsmakers zien niet dat veel acties van het Kremlin gericht zijn op een binnenlandse achterban. Neem het plotselinge besluit van Poetin in september 2022 om gebieden in Oekraïne te annexeren, waarvan Rusland er veel niet eens controleerde. Nog maar een paar maanden eerder had Poetin publiekelijk de spot gedreven met zijn chef van de inlichtingendienst omdat hij annexatie had voorgesteld. Poetins ommezwaai verbijsterde Amerikaanse analisten, die het interpreteerden als onderdeel van een groots, zij het fantasmagorisch, plan om Oekraïne te onderwerpen. Was Poetin zijn verstand aan het verliezen? In werkelijkheid waren deze aspirationele annexaties misschien een retorische opsmuk voor intern gebruik, een opportunistische poging om de steun van het volk te winnen voor een uit de hand gelopen oorlog.

EGO VERSTORING

De last die deze mythen met zich meebrengen gaat verder dan hun vertekening van de werkelijkheid. In internationale aangelegenheden zijn mythen gevaarlijk omdat ze archetypes verankeren. Het archetypische Rusland is een kwaadaardige autocratie, het archetypische Amerika een roofzuchtige hegemoon. Archetypen zijn de verfijnde neven van stereotypen. Het probleem van stereotypen is dat ze complexiteit ontkennen. Het land dat gelooft dat zijn tegenstander in eenvoudige categorieën kan worden begrepen, zal waarschijnlijk niet langer zoeken naar subtiele aanpassingen die het in zijn beleid zou kunnen aanbrengen en zal niet langer proberen creatief te reageren op de aanpassingen van zijn tegenstander.

Als Amerikaanse leiders bijvoorbeeld beter hadden begrepen dat Rusland geen monoliet is, maar in staat is om te splijten, hadden ze misschien beter gebruik kunnen maken van de muiterij van Jevgeni Prigozjin, het hoofd van de paramilitaire Wagner-compagnie in 2023, door in te spelen op de breuklijnen binnen de Russische elite en het leger. Als de Verenigde Staten en hun bondgenoten goed hadden begrepen waarom die breuken ontstonden, hadden ze ze kunnen benadrukken, misschien door de aanvallen van Prigozjin op de Russische luchtmacht te benadrukken of door de nadruk te leggen op de manier waarop Poetin de controle over zijn veiligheidsdiensten aan het verliezen was. In plaats daarvan was Washington bezig met de macht van Poetin, miste het de tekenen van verdeeldheid en was het verbijsterd over de muiterij. Het is mogelijk dat Washington soortgelijke kwetsbaarheden over het hoofd ziet in de aanloop naar de Russische presidentsverkiezingen in maart, waarvan wordt aangenomen dat het slechts een ritueel van autocratische zelfverheerlijking zal zijn. Poetin zal zeker winnen, maar het zal niettemin een belangrijk politiek moment zijn als concurrerende Russische politieke constituencies strijden om meer macht en invloed.

Het grootste probleem van de mythes die Rusland en de Verenigde Staten over elkaar hebben, is dat ze elkaar wederzijds versterken. Hoe fanatieker Moskou wordt in het betwisten van vermeende Amerikaanse hegemonie, hoe meer Rusland gaat lijken op de maniakale autocratie van de Amerikaanse mythe. En hoe meer Washington Rusland ziet als de blijvende en boosaardige 'ander' in het Amerikaanse buitenlandse beleid, hoe gemilitariseerder de betrekkingen met Europa worden en hoe groter de kans dat Moskou de doelen van de Verenigde Staten als hegemoniaal gaat beschouwen. Tot nu toe heeft de oorlog in Oekraïne deze cyclus van steeds hardere vooroordelen belichaamd. Met elke maand die voorbijgaat, ziet elk land zijn mythes dichter bij de objectieve waarheid komen.

Zowel Amerika als Rusland voeden hun mythes niet voor niets.

Noch de Verenigde Staten noch Rusland kunnen de mythes die de ander erop nahoudt gemakkelijk ontkrachten. Beide landen voeden hun mythes niet voor niets. Het Russische regime wil dat de Verenigde Staten - en iedereen - denken dat het geen binnenlandse politiek heeft en dat het Poetinisme en Rusland één zijn. Als de Verenigde Staten de oorlog in Oekraïne vooral zien als een strijd om territoriale integriteit in plaats van als een strijd van goed tegen kwaad tegen een eenzame tiran, kunnen de Amerikanen hun interesse verliezen.

En zelfs als leiders dat zouden willen, zou het moeilijk zijn om de mythes te ontkrachten. Hoe actiever Washington publieke diplomatie inzet om te proberen de Russische perceptie van de Verenigde Staten te veranderen, hoe meer de Russen de indruk krijgen dat de Verenigde Staten hun land manipuleren. En om haar imago binnen de Verenigde Staten te veranderen, zou de Russische regering zich moeten ontdoen van autocratie en zich militair terugtrekken uit Europa - wat nooit een winnend recept is geweest voor het regeren van Rusland.

Deze mythes zullen ons nog lang bijblijven. Maar Washington moet ze als zodanig erkennen. Als de Verenigde Staten in hun eigen interne beleidsdebatten de mythe van Ruslands onvoorwaardelijke autocratie zouden kunnen ontkrachten en de manieren zouden kunnen blootleggen waarop de binnenlandse politiek en de publieke opinie het Russische buitenlands beleid beïnvloeden en vormgeven, zouden ze misschien instrumenten ontdekken die Ruslands oorlogsinspanningen kunnen verstoren. Het zou ook beter voorbereid zijn op een politieke transitie na Poetin. Politiek gezien heeft Rusland de neiging om plotseling te veranderen; zijn politiek blijft niet voor altijd bevroren.

Bij hun pogingen om Russisch gedrag te voorspellen, zouden Amerikaanse leiders ook baat hebben bij een groter bewustzijn van de mythische status van de Verenigde Staten in het Kremlin, die haaks staat op het zelfbeeld van Washington. Russen geloven dat de tijdloze essentie van de Verenigde Staten de wil tot macht is: dit verklaart de beslissing van het Kremlin om Oekraïne binnen te vallen en het verklaart ook de weigering van Rusland om zijn verwoestende oorlog in Oekraïne te staken. Hoe fascinerend mythes ook zijn, ze misleiden door de ontzagwekkende complexiteit en het open einde van de werkelijkheid te verhullen. In alles wat ze onthullen over de menselijke natuur, laten mythen eindeloze interpretatie toe. Maar in de kern zijn ze ook statisch - en ze staan in de weg van gezonde strategie en behendige diplomatie.

·         MICHAEL KIMMAGE is hoogleraar geschiedenis aan de Katholieke Universiteit van Amerika en niet-resident senior medewerker in het programma Europa, Rusland en Eurazië aan het Center for Strategic and International Studies. Van 2014 tot 2016 maakte hij deel uit van de beleidsplanningsstaf van het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken, waar hij de portefeuille Rusland/Oekraïne had. Zijn boek Botsingen: oorsprong van de oorlog in Oekraïne en  de nieuwe wereldwijde instabiliteitverschijnt in maart.

·         JEREMY SHAPIRO is onderzoeksdirecteur bij de European Council on Foreign Relations. Tijdens de regering-Obama maakte hij deel uit van de beleidsplanningsstaf van het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken en was hij Senior Adviser to the Assistant Secretary of State for European and Eurasian Affairs.