1524 Enshittification en Technofeodalisme

Twee heel interessante video's :    Corey Doctorow op Novara Media

https://www.amazon.com/Enshittification-Everything-Suddenly-Worse-About/dp/0374619328

Yanis Varoufakis : ( 2023)

https://www.amazon.com/Technofeudalism-Killed-Capitalism-Yanis-Varoufakis/dp/1685891241

Dag DeepSeek,  kunt U mij een samenvatting geven van het boek van Cory Doctorow: Enshittifivcation.  Graag in 2000 woorden

Hier is een samenvatting van ongeveer 2000 woorden van Cory Doctorows boek *Enshittification: Why Everything Suddenly Got Worse and What to Do About It*.

### Inleiding: De 'Enshittocene'

We leven, volgens Cory Doctorow, in het tijdperk van de 'Grote Verkuttificatie' of 'Enshittocene'. Dit is een periode waarin de digitale platformen en diensten waar we dagelijks op vertrouwen – van sociale media en zoekmachines tot winkelplatformen en apps – systematisch veranderen in een "gigantische hoop stront". De term 'enshittification' (in het Nederlands soms vertaald als 'platformverval' of 'verkuttificatie') is geen toevallige scheldterm, maar een specifieke diagnose van een economisch proces dat onze online wereld kaalvreet.

Het gevoel dat alles slechter wordt, is niet denkbeeldig. Google geeft ons advertenties in plaats van antwoorden, Facebook is een moeras van AI-aangemaakte rommel, Amazons zoekresultaten zijn onbruikbaar, en Uber is duurder en minder betrouwbaar geworden. Doctorows centrale stelling is dat deze achteruitgang **opzettelijk, systematisch en volgens een voorspelbaar patroon** verloopt. Het boek beantwoordt drie cruciale vragen: Wat is dit proces? Hoe werkt het? En, misschien wel het belangrijkst: wat kunnen we eraan doen?

---

### Deel 1: De Drie Fasen van Platformverval

Doctorow beschrijft platformverval niet als een natuurlijk verval, maar als een strategische cyclus die in drie duidelijk te onderscheiden fasen verloopt.

**Fase 1: Goed zijn voor gebruikers (de lokkertjesfase)**

In het begin gedragen platformen zich uitstekend. Ze gebruiken grote hoeveelheden risicokapitaal (vaak van beleggers die op zoek zijn naar rendement in een tijd van lage rente) om een geweldige, vaak gesubsidieerde ervaring te bieden. Denk aan Uber-ritten die goedkoper zijn dan een taxi, Amazon-prijzen die fysieke winkels onderbieden, of een Facebook-feed die je daadwerkelijk verbindt met vrienden. Het doel is simpel: een zo groot mogelijke, loyale gebruikersbasis opbouwen en ze "insluiten" (*vendor lock-in*). Gebruikers raken afhankelijk van het gemak en de voordelen; de overstapkosten (*switching costs*) om naar een concurrent te gaan worden steeds hoger.

**Fase 2: Goed zijn voor zakelijke klanten (de monetaire draai)**

Zodra een platform een dominante positie en een vastgelopen gebruikersgroep heeft, verschuift de focus. Nu moet de investering worden terugverdiend. Het platform begint de gebruikerservaring te "tweaken" om waarde over te hevelen naar zijn zakelijke klanten, meestal adverteerders en verkopers. De gebruikersfeed raakt vol met gesponsorde posts, zoekresultaten geven voorrang aan betaalde links, en platformen bieden bedrijven geavanceerde tools aan om gebruikersdata te targeten. De kwaliteit voor de eindgebruiker gaat achteruit, maar omdat iedereen nog op het platform zit, worden nu ook bedrijven afhankelijk van het bereik en de verkoopkanalen die het biedt. Ook zij raken "opgesloten".

**Fase 3: Uitkleden van iedereen (de uitmelkfase)**

Dit is de kern van de verkuttificatie. Zodra zowel de gebruikers *als* de bedrijven zijn opgesloten en geen realistisch alternatief meer hebben, draait het platform de kraan helemaal open voor de aandeelhouders. Het "tweakt" nu alle parameters – prijzen, tarieven, algoritmes – om **alle resterende waarde** uit het ecosysteem te persen, ten koste van zowel de gebruiker als de zakelijke klant. De dienst wordt een "gigantische hoop stront". Voorbeelden zijn:

*   **Uber**: gebruikt algoritmes om de betaling aan chauffeurs die veel rijden stapsgewijs te verlagen, en om gebruikers dynamisch hogere tarieven in rekening te brengen.

*   **Amazon**: eist van verkopers dat ze nergens anders tegen lagere prijzen aanbieden, en int exorbitante fees (soms tot 50% van de verkoopprijs) voor zichtbaarheid in zoekresultaten.

*   **Adobe**: dwingt creatieven over te stappen op een cloudabonnement en vraagt daarna een extra maandelijkse fee voor toegang tot Pantone-kleuren – een vorm van "losgeld voor kleur".

Dit proces noemt Doctorow **"twiddling"**: het voortdurend, gericht aanpassen van de knoppen van het platform om de winst marginaal te optimaliseren, zonder enige andere overweging. Het resultaat is vaak een dood platform, maar niet voordat de eigenaren zichzelf en hun aandeelhouders hebben verrijkt.

---

### Deel 2: Waarom Dit Nu Gebeurt – Het Verdwijnen van Tegenkrachten

Waarom kon dit proces zich zo wijd verspreiden? Volgens Doctorow zijn de maatschappelijke krachten die dit gedrag vroeger in toom hielden, uitgehold.

1.  **Verdwijnen van Concurrentie**: Door overnames en het creëren van onneembare netwerkeffecten zijn echte alternatieven zeldzaam. Google betaalt Apple miljarden per jaar om de standaardzoekmachine op de iPhone te blijven, waardoor een potentiële concurrent (Apple zelf) wordt geneutraliseerd. Amazon en Google hebben samen een duopolie op online advertenties, wat de kosten voor alle bedrijven opdrijft.

2.  **Verzwakking van Regulering**: Decennialang is antitrustwetgeving in de VS niet serieus toegepast op techreuzen. Tegelijkertijd hebben deze bedrijven via "regulatory capture" wetgeving naar hun hand gezet, bijvoorbeeld door intellectueel eigendom en copyright zo op te rekken dat het voor gebruikers illegaal of onmogelijk wordt om weg te gaan (bijvoorbeeld door DRM-beveiliging op e-books of muziek). Dit noemt Doctorow een "criminele inbreuk op het bedrijfsmodel".

3.  **Machteloze Gebruikers**: De "overstapkosten" zijn astronomisch geworden. Je sociale netwerk, je aankoophistoriek, je digitale bibliotheek – alles zit opgesloten in een silo. Zelfs als je ontevreden bent, betekent vertrekken vaak sociale of financiële isolatie.

4.  **Veranderende Arbeidsmarkt**: In de begindagen konden hoogopgeleide techwerknemers, schaars en gewild, morele druk uitoefenen op hun werkgevers (denk aan Googles oude motto "Don't be evil"). Door massale ontslagen, outsourcing en een veranderende markt is die macht grotendeels verdampt.

---

### Deel 3: Casestudy's van Verkuttificatie

Doctorow illustreert zijn theorie met gedetailleerde voorbeelden:

*   **Google**: Begon als een geniaal hulpmiddel om het web te navigeren. Nu is het een "logge draak" die de toegang tot het internet beperkt. Intern besloten ingenieurs doelbewust de zoekresultaten slechter te maken, zodat gebruikers meer moesten zoeken en er meer advertenties konden worden getoond.

*   **Amazon**: Is meer dan een winkel; het is een "belastingheffende" tussenpersoon die de hele economie vervormt. Het heeft zo'n marktmacht dat het verkopers kan verbieden hun producten elders goedkoper aan te bieden. Het gevolg is dat consumenten nergens meer lagere prijzen vinden, ook al kopen ze niet bij Amazon.

*   **Sociale Media (Facebook/X)**: Deze platforms gijzelen onze sociale behoeften. "Facebook-gebruikers nemen elkaar in gijzeling", schrijft Doctorow. Zelfs als het platform vol haat, misinformatie en AI-romp staat, blijven mensen omdat hun gemeenschap daar is. Elon Musks overname van Twitter en de daaropvolgende 'verkuttificatie' tot X is een versneld voorbeeld van alle drie de fasen.

*   **Uber & de Gig-economie**: Laat zien hoe algoritmisch "twiddlen" directe, menselijke gevolgen heeft. Het platform manipuleert chauffeurs om voor steeds lagere lonen te werken door beloningen te geven aan wie alles accepteert, en die dan stilletjes weer in te trekken.

---

### Deel 4: De Oplossingen – Hoe We Kunnen "Ontkuttificeren"

Doctorow is, ondanks de sombere analyse, uiteindelijk optimistisch. De situatie is geen natuurwet, maar het gevolg van politieke en economische keuzes. Hij pleit niet voor kleine aanpassingen, maar voor fundamentele structurele veranderingen om de machtsconcentratie te doorbreken.

1.  **Herstel en Versterk Antitrustwetgeving (Kartelbestrijding)**: De meest cruciale oplossing. Grote techbedrijven moeten worden opgebroken of worden gedwongen tot interoperabiliteit. Het doel is niet om ze "minder slecht" te maken, maar om ze **minder belangrijk** te maken. President Biden zette hier belangrijke stappen in, een beleid dat volgens Doctorow brede steun heeft, ook bij veel conservatieven die de macht van Big Tech wantrouwen.

2.  **Garandeer het "Recht om te Vertrekken" (Interoperabiliteit)**: De vergrendeling moet worden verbroken. Regulering moet platforms verplichten om het voor gebruikers gemakkelijk te maken om hun data, contacten en digitale aankopen mee te nemen naar een concurrerend platform. Dit verlaagt de overstapkosten radicaal en herstelt concurrentie.

3.  **Bespreekbaar Maken van 'Technofeodalisme'**: Doctorow sluit zich aan bij econoom Yanis Varoufakis' concept van 'technofeodalisme'. Onze economie is verschoven van kapitalisme (waarde creëren) naar een nieuw feodalisme (waarde afdwingen via rente, tarieven en controle over platforms). Big Tech-bedrijven zijn de nieuwe landheren die pacht heffen over de digitale economie. Dit frame helpt om de strijd te begrijpen: het gaat niet om innovatie, maar om **macht**.

4.  **Organiseer Techwerkers**: De mensen die de platforms bouwen, hebben een sleutelrol. Een sterke, georganiseerde tech-vakbond kan een morele en praktische rem zetten op de ergste excessen van het management, zoals in het verleden soms bij Google gebeurde.

5.  **Steun Decentrale Alternatieven**: Platforms zoals Bluesky (social media) of het fediverse (gedecentraliseerd netwerk) tonen aan dat een internet waar gebruikers en niet aandeelhouders centraal staan, mogelijk is.

### Conclusie: Een Keuze, geen Lot

*Enshittification* eindigt met een krachtige conclusie: de "Grote Verkuttificatie" is geen onafwendbare waarheid, maar het logische resultaat van een specifiek economisch systeem dat ongeremd extractie beloont. Het is inderdaad kapitalisme in zijn meest predatorische vorm, maar vooral een vorm die is doorgeslagen naar technofeodalisme.

De weg vooruit ligt niet in nostalgie of individuele onthouding (hoewel bewustwording helpt), maar in collectieve politieke actie. Het vereist het afbreken van monopolies, het herstellen van concurrentie en het herontwerpen van regels zodat macht bij mensen komt te liggen en niet bij platforms. Zoals Doctorow zegt: "We hebben het internet eens gebouwd. We kunnen het opnieuw bouwen, maar dan beter".

**Kernboodschap in één zin**: De gestage, opzettelijke achteruitgang van onze digitale wereld is een voorspelbaar driestappenproces van insluiting en uitbuiting, dat alleen kan worden gestopt door de machtsconcentratie van techreuzen fundamenteel aan te pakken via antitrustwetgeving, interoperabiliteit en publieke druk.

Ik hoop dat deze uitgebreide samenvatting je een goed inzicht geeft in Doctorows belangrijke en urgente boek. Het biedt niet alleen een taal voor onze frustratie, maar ook een concrete routekaart voor verzet.

   ---------------------------------

Dag DeepSeek, kunt U mij een samenvatting geven van ongeveer 2000 woorden van het boek van Yanis Varoufakis uit 2023:  Technofeudalism.  Graag  in het nederlands.

Hieronder vind je een gedetailleerde samenvatting van de belangrijkste argumenten en thema's uit Yanis Varoufakis' boek **"Technofeudalism: What Killed Capitalism"** (2023). De samenvatting, die op basis van de beschikbare bronnen de gevraagde omvang van ongeveer 2000 woorden benadert, volgt de kernstructuur van het boek, legt de centrale concepten uit en citeert uit meerdere analyses.

### Het Kernthema: Een Tijdperk is Ten Einde

Varoufakis stelt een provocerende en radicale these: **het kapitalisme zoals we het kenden is dood**. Het is niet opgevolgd door socialisme, maar door een nieuw, mogelijk nog exploitatief systeem: **"Technofeudalisme"**. De oorzaak van deze dood is niet de linkerzijde of een arbeidersrevolutie, maar **het kapitaal zelf**, dat in een nieuwe, monsterlijke vorm is gemuteerd.

Volgens Varoufakis zijn we in de afgelopen twee decennia, grotendeels onopgemerkt door de afleiding van financiële crises, pandemieën en oorlogen, een **"eenmaal per millennium"** historische overgang binnen gegaan. Het is cruciaal om deze nieuwe realiteit onder ogen te zien en te benoemen, omdat beleid en strategieën die onder het kapitalisme zouden werken (zoals de Green New Deal) in het technofeudalisme gedoemd zijn te falen.

### Het Ontstaan van een Nieuw Systeem: Twee Cruciale Ontwikkelingen

Varoufakis wijst twee hoofdontwikkelingen aan als de katalysatoren voor deze transitie:

1.  **De privatisering van het internet**: Wat begon als een publieke, open "commons", werd in beslag genomen en omheind door grote techbedrijven in de VS en China. Dit creëerde de basis voor hun macht.

2.  **Het monetaire beleid na de crisis van 2008**: Om het gefinancialiseerde kapitalisme te redden, pompten centrale banken astronomische hoeveelheden gratis of goedkoop geld in het financiële systeem. Dit geld vloeide niet naar productieve investeringen, maar naar onroerend goed, aandelen en, cruciaal, naar **Big Tech**. Bedrijven als Amazon en Tesla gebruikten deze "giftige" of "vergeven" financiering om hun digitale infrastructuur (serverparken, AI, algoritmes) te bouwen zonder dat ze winst hoefden te maken. Het besef dat "winst optioneel" was geworden voor deze bedrijven, markeerde een fundamentele breuk met de kapitalistische logica.

### De Kernbegrippen van Technofeudalisme

#### 1. Cloudkapitaal: Het Nieuwe Productiemiddel

De economische motor is niet langer het traditionele (industriële, "terrestriële") kapitaal, maar **cloudkapitaal**. Dit is de fysieke en digitale architectuur van het netwerk: alle met elkaar verbonden machines, software, AI-algoritmes en communicatiehardware die de planeet omspannen. Het unieke aan cloudkapitaal is zijn derde aard: het is een **"geproduceerd middel om gedrag te modificeren"**. In plaats van goederen te produceren, is het hoofddoel het sturen en vormen van menselijk gedrag – van consumenten en werknemers – op een ongekende schaal.

#### 2. Cloudpacht versus Winst

Dit is het hart van de transformatie. In het kapitalisme was de drijvende kracht **winst**, gegenereerd uit de meerwaarde die werknemers produceren. Onder technofeudalisme is de dominante economische vorm **pacht** – specifiek **"cloudpacht"**.

*   **Winst** wordt gemaakt door concurrentie op een markt.

*   **Cloudpacht** wordt geëxtraheerd door een monopolie of poortwachterspositie. Het is de vergoeding die moet worden betaald voor toegang tot het platform of de cloud. Een standaardvoorbeeld is de 30% die app-ontwikkelaars aan Apple of Google betalen voor elke verkoop in hun App Store.

Varoufakis stelt dat pacht, die in het kapitalisme altijd in de schaduw van de winst bleef, nu definitief heeft gezegevierd. De cloudkapitalisten, of **"cloudalisten"**, laten vazallen (andere bedrijven) en horigen (gebruikers) op hun land (platform) werken en heffen daar belasting over.

#### 3. Cloudleenstelsels versus Markten

Kapitalisme draaide om **markten**, gedecentraliseerde plekken voor uitwisseling. Technofeudalisme draait om **cloudleenstelsels (cloud fiefs)**.

Platforms als Amazon, de App Store of Google Play lijken op markten, maar zijn dat niet. Ze zijn gecentraliseerde, privédomeinen waar een algoritme – dat dans op de muziek van de "heer" (zoals Jeff Bezos) – bepaalt welke verkopers worden getoond, welke prijzen worden vergeleken en wie succesvol is. Het algoritme beheert de interacties volledig, waardoor een illusie van keuze wordt gecreëerd terwijl alle macht bij de platformeigenaar ligt.

### De Nieuwe Maatschappelijke Klassen

Deze economische verschuiving heeft geleid tot een herschikking van de klassenstructuur.

*   **Cloudhorigen (Cloud Serfs)**: Dit zijn wij allemaal. Elke keer dat we scrollen, klikken, zoeken, beoordelingen schrijven of "liken", voeren we **onbetaald werk** uit. We trainen de algoritmes, voeden ze met data en maken het platform waardevoller. We "reproduceren het cloudkapitaal" voor de eigenaars zonder daarvoor betaald te krijgen. We zijn horigen die op het land van de heer werken.

*   **Cloudproletariërs (Cloud Proles)**: Dit zijn degenen die wél betaald werk verrichten binnen de cloudgestuurde economie, maar onder extreme exploitatie en controle. Denk aan Uber-chauffeurs, Amazon-bezorgers en magazijnwerkers. Zij worden aangestuurd en geoptimaliseerd door algoritmes, die hen dwingen harder te werken.

*   **Vazalkapitalisten (Vassal Capitalists)**: Dit zijn traditionele bedrijven, van kleine app-ontwikkelaars tot grote merken. Om hun klanten te bereiken, zijn ze gedwongen om hun waren te verkopen op de cloudleenstelsels van Amazon, Apple of Google. Daarvoor betalen ze een forse pacht (vaak 15-30% van de omzet). Zij zijn niet langer soevereine kapitalisten, maar vazallen die afhankelijk zijn van de goedgunstigheid van de feodale heer (het platform).

*   **De Cloudalisten**: De nieuwe heersende klasse. Dit zijn de eigenaars en beheerders van de grote cloudleenstelsels (Amazon, Apple, Meta, Google, en in China Alibaba, Tencent). Zij extraheren pacht van zowel vazalkapitalisten als cloudproletariërs, en profiteren van de gratis arbeid van cloudhorigen.

### Gevolgen en Implicaties

#### 1. De Onmogelijkheid van Sociaaldemocratie

Een van de meest sombere conclusies van Varoufakis is dat **sociaaldemocratie onmogelijk** is onder technofeudalisme. Het sociaaldemocratische compromis tussen arbeid en kapitaal was gebaseerd op de productiviteitswinsten van het industriële kapitalisme en de collectieve macht van georganiseerde arbeiders in fabrieken en vakbonden. Technofeudalisme ontmantelt deze voorwaarden: werk wordt geprecariseerd (cloudproles), gemeenschappen worden versnipperd, en de onbetaalde arbeid van cloudhorigen kan niet worden georganiseerd via traditionele vakbonden.

#### 2. De Nieuwe Koude Oorlog en Geopolitiek

Technofeudalisme hertekent het geopolitieke landschap. De wereld splitst zich op in **twee concurrerende super-cloudleenstelsels**: een op de dollar gebaseerd (geleid door de VS) en een op de yuan gebaseerd (geleid door China). Landen worden gedwongen te kiezen bij welke feodale heer zij zich willen aansluiten. De oorlog in Oekraïne heeft dit proces versneld en bijgedragen tot deze opsplitsing. Dit is een **"Nieuwe Koude Oorlog"**, niet zozeer om ideologie, maar om controle over de digitale infrastructuur en de dataflows die cloudkapitaal vormen.

#### 3. Het Einde van het Liberale Individu

Het systeem tast de individuele autonomie aan. Onze voorkeuren worden niet langer gevormd door traditionele reclame (zoals in de tijd van Mad Men's Don Draper), maar door een constante **feedbackloop met algoritmes**. We trainen het algoritme met onze klikken, en het algoritme traint ons vervolgens om te willen wat het ons aanbiedt. Dit ondermijnt het idee van de soevereine, rationele consument – een hoeksteen van het liberale denken.

#### 4. Het Crypto-mirakel: Een Valse Belofte

Varoufakis zet vraagtekens bij de gedachte dat cryptocurrency's of Web3 een uitweg bieden uit deze concentratie van macht. Hij beschouwt dit grotendeels als een **"valse belofte"**. In plaats van macht te decentraliseren, creëren ze vaak nieuwe vormen van speculatie en extractie, en lossen ze het fundamentele probleem van de eigendom van en controle over cloudkapitaal niet op.

### Een Weg Vooruit? Hoe Ontsnappen aan Technofeudalisme

Hoewel de analyse somber is, eindigt Varoufakis niet zonder hoop. Hij schetst een pad naar bevrijding dat radicale politieke actie vereist.

De kernoplossing is: **"Om onze geest individueel te bezitten, moeten we het cloudkapitaal collectief bezitten."**. Net zoals de "commons" van het internet werden geprivatiseerd (een nieuwe "enclosure"), moeten we een omgekeerd proces in gang zetten: een **"socialisering van de cloud"**.

*   **Collectief Eigendom**: De digitale infrastructuur – de cloud – moet een democratisch gecontroleerde commons worden, net als openbare nutsbedrijven.

*   **Democratisch Beheer van Algoritmes**: De vraag is niet alleen "wat weten zij over ons?", maar **"wie bezit de algoritmes die ons vormen?"**. We moeten sociale controle over deze algoritmes verwerven en ze inrichten voor menselijke samenwerking en emancipatie in plaats van gedragsmodificatie en pachtextractie.

*   **Een Breed Bondgenootschap**: Omdat traditionele arbeidersorganisatie alleen niet voldoende is, is een bredere alliantie nodig. Deze alliantie moet cloudproles, cloudhorigen, vazalkapitalisten en iedereen die onder de nieuwe feodale logica lijdt, verenigen.

De taak is monumentaal, maar Varoufakis benadrukt dat alle politieke problemen politieke oplossingen hebben. De uitdaging is collectief georganiseerd actie ondernemen om onze toekomst terug te claimen.