Maar het boek van Bregman klopt niet.
Ik was dan ook blij dat Mark van Vught in enkele regels de essentie van de menselijke geest uit de doeken deed: Zie het geel gemarkeerde deel.
Het komt hier op neer: Als belangrijk overlevings-mechanisme heeft de mens het instinct om van ieder persoon die hij tegen komt te bepalen of die in potentie 'gevaarlijk' is of 'behulpzaam'.
Alle mensen die tot onze eigen groep behoren (gezin , dorp, stam, provincie, land, hoofdras, werelddeel) worden beschouwd als 'behulpzaam' in geval we worden bedreigd. Hoe verder 'verwijderd', hoe eerder ze als bedreigend worden gezien.
In elke setting wordt dit opnieuw bepaald.
Het opmerkelijke is dat precies dezelfde mensen de ene keer als 'bedreigend' worden gezien, en in een andere setting als 'behulpzaam'.
Enkele voorbeelden.
Als ik Mohammed en Ali op een avond tegen kom in mijn stad, zal ik hen als'bedreigend' ervaren, omdat ik zie en hoor dat ze een andere cultuur en oorsprong hebben dan ik.
Maar als ik diezelfde twee in Marrakech tegen kom en met Rotterdamse tongval hoor spreken, zal ik ze als 'behulpzaam' ervaren, want ze kunnen mij wellicht helpen in deze totaal vreemde omgeving.
===
Broers zullen soms in felle competitie met elkaar zijn. Tot iemand van een andere familie vijandigheid toont. Dan zullen beide broers elkaar weer als 'behulpzaam' ( als 'ingroup') gaan beschouwen.
OPINIE: DE GOEDHEID VAN DE MENS
De meeste mensen deugen? En die 90 duizend
geweldslachtoffers dan?
Professor evolutionaire psychologie Mark van Vugt vindt dat
er ‘wel wat valt af te dingen’ op de gedachte dat de meeste mensen deugen,
zoals voorgesteld door Rutger Bregman. ‘Het positieve mensbeeld van Bregmans
boek is niet houdbaar als je kijkt naar de politieke realiteit.’
Mark van Vugt 27 december 2019, 12:02
In 2019 werden naar schatting 90 duizend mensen het
slachtoffer van georganiseerd geweld in Afghanistan, Mexico, Jemen en Syrië.
Tel daar nog het aantal doden bij op van de andere 36 gewapende conflicten die
op dit moment ergens op aarde worden uitgevochten en het is om moedeloos van te
worden.
Advertentie van Stedelijk Museum Breda
Bekijk de tentoonstelling 'de heks van Dongen' in Stedelijk
Museum Breda
Hoe valt deze agressie te rijmen met het positieve mensbeeld
dat Rutger Bregman ons voorschotelt in zijn bestseller De meeste mensen deugen
(DMD)? De mens is volgens Bregman geëvolueerd om vriendelijk te zijn – Homo
puppy – omdat dit de meeste kans gaf op overleven en nageslacht; oftewel
survival of the friendliest.
Landbouw
Het vlot geschreven boek ondersteunt deze stelling met
interessante anekdoten en wetenschappelijke inzichten. Waar ging het dan mis
met Homo Sapiens? Bregman legt de schuld bij de landbouwrevolutie. Daarvoor
leefde de mens als jager-verzamelaar in min of meer paradijselijke
omstandigheden met een overvloed aan voedsel, vrijheid en ruimte.
De landbouw maakte daar een eind aan. De mens ging zich
vestigen, moest hard werken om bezittingen te vergaren en nog harder werken om
deze te behouden. Met deze transitie verloor de mens zijn onschuld. Het gevolg:
diefstal, moord, oorlog en armoede.
Met deze opvatting over de mens verwerpt Bregman het
mensbeeld van filosoof Hobbes en omarmt hij dat van Rousseau: ‘De eerste
persoon die, nadat hij een stuk land had ingesloten, het in zijn hoofd kreeg om
te zeggen dat dit van mij was en mensen vond die eenvoudig genoeg waren om te
geloven dat hij de ware oprichter van de maatschappelijke beschaving was. Welke
misdaden, oorlogen, moorden, welke ellende en verschrikkingen zou het menselijk
ras zijn gespaard, had iemand de moed getoond om tegen zijn medemensen te
roepen: ‘Luister niet naar deze bedrieger.’’
Bonobo
De gedachte is aantrekkelijk: de mens is gecorrumpeerd door
de moderne beschaving. Die vinden we ook in Harari’s Sapiens (2014) en Mismatch
(2016) van Ronald Giphart en mijzelf. Toch valt er wel wat af te dingen op de
bewijzen die Bregman daarvoor aandraagt.
Allereerst deelt de mens een gemeenschappelijke voorouder
met de chimpansee en de bonobo en is het aannemelijk dat ons karakter een mix
is van eigenschappen van deze soorten. Net als de bonobo zijn we tolerant naar
onze eigen groepsleden en net als de chimpansee zijn we argwanend en soms
gewelddadig naar leden van andere groepen.
Ook gaat Bregman selectief te werk in de bespreking van
antropologisch onderzoek. Hij schuift het gedegen onderzoek van Pinker en
Chagnon naar geweld bij jager-verzamelaars terzijde, terwijl er
wetenschappelijke consensus is dat onze oerouders verre van vredelievend waren.
En al helemaal niet duurzaam – ze waren simpelweg met te weinig om ecologische
rampen te veroorzaken.
Groepsvorming
Voorts heeft hij onvoldoende aandacht voor het
neurowetenschappelijke onderzoek naar groepsvorming. Studie na studie laat zien
dat mensen vrijwel automatisch iemand categoriseren als lid van de eigen groep
of andere groep en daar direct consequenties aan verbinden: Eigen groepsleden
worden bevoordeeld en leden van ‘outgroepen’ worden stelselmatig
gediscrimineerd.
Mensen vinden het lastig om empathie te tonen voor mensen
die er anders uit zien of zich anders gedragen en dat zien we terug in het
brein.
Tenslotte lijkt het positieve mensbeeld van het boek niet
houdbaar als we kijken naar de politieke realiteit. Agressie en geweld tussen
groepen kosten jaarlijks vele slachtoffers, ook in Nederland. Ook hebben
burgers weinig aarzeling om een agressieve, autoritaire ‘eigen volk
eerst’-leider aan de macht te helpen als men dat nodig vindt.
Als we daadwerkelijk de wereld willen veranderen moeten we
deze oncomfortabele waarheden onder ogen zien. Bregman himself is het daarmee
waarschijnlijk eens: zijn intellectuele held is Bertrand Russell.
De mens is van nature niet goed of slecht, dat is veel te
simpel. We zijn, afhankelijk van de omstandigheden, tot veel goeds en slechts
in staat. Dat "De meeste mensen deugen" de nadruk op de positieve kanten van de
mens legt en aandacht vraagt voor de negatieve effecten van de moderne
samenleving (oorlog, armoede, sociale ongelijkheid) is prijzenswaardig, maar
vanuit wetenschappelijk oogpunt toch echt te naïef.
Mark van Vugt, professor in de evolutionaire psychologie en
organisatiepsychologie, Vrije Universiteit Amsterdam en Universiteit van
Oxford.
No comments:
Post a Comment