318 Geld, banken, geldschepping etc.

qerfgertg

Mijnheer Ruud Harmsen heeft vorig jaar uitgebreid uitgelegd hoe de banken geld scheppen, en toch ook weer niet geld scheppen.
De clou is dat geld dat door een spaarder op de bank wordt geplaatst, daarna grotendeels weer wordt uitgeleend aan andere mensen.
Waar eerst alleen het geld van persoon A bestond, bestaat na het weer uitlenen een groter bedrag: het geld van A plus het geld van B.
Er is misschien geen geld bijgemaakt, maar in de economie is er toch een grotere hoeveelheid geld aanwezig.
Als B met dat geleende geld iets koopt van C, zal C dat weer op de bank zetten, waarna de bank dit weer grotendeels uitleend aan D.

Van de oorspronkelijke èchte 100 € is uiteindelijk 1000 euro ontstaan.  De eerste 100 € is als onderpand bij de bank in de kluis, en de andere 900 zijn bij de mensen in gebruik.
Is dat nu nieuw geld, of is het geld dat alleen maar steeds opnieuw wordt uitgeleend nadat iemand ( die met geleed geld betaald werd) het weer op de bank zette?

Voor de bank ziet het plaatje er als volgt uit:
In totaal is er 100 € op de spaar rekening gezet waar de bank 2% rente over betaalt. Kosten voor de bank: 2 €
Tegelijk kan de bank 900 euro uitlenen tegen 5 % : Dat levert de bank 45 € op.

Voor het geval de site van Ruud harmsen zou verdwijnen copieer ik op deze blog alle artikelen van Harmsen. Ik hoop dat hij dat niet erg vindt.

Hier de originele site van dhr. Harmsen:  http://rudhar.com/economi/monydebt/nl/index.htm
Op sommige plaatssen zal ik kanttekeningen plaatsen, altijd in rood.

Geld uit het niets?

6 juli 2012 (eigen vertaling uit het Engels)

Paradox

Geldschepping bestaat echt. En geldschepping (geldcreatie) gebeurt als een bank iemand geld leent.

Maar de bank maakt het geld niet uit lucht. Het geld dat naar de lener gaat, is werkelijk geld dat iemand anders eerst heeft ingelegd. Het is echt geld.

Hoe kan dat allebei waar zijn? Dat leg ik later nog uit. Het is een paradox. Het lijkt tegenstrijdig maar dat is het niet.

Het is moeilijk te begrijpen. Veel mensen snappen het verkeerd, wat leidt tot:

• onverstandige economische theorieën;
• samenzweringstheorieën, tot en met regelrechte haat tegen banken en bankiers;
• allerlei gradaties daar tussenin.

Dat is jammer, omdat het allemaal berust op misverstanden en niet op feiten en inzicht.

Kredietverlening

Beginsituatie

Een eenvoudig voorbeeld. Stel er is een dorp met maar twee inwoners. Een daarvan bezit 100 euro in contanten. De andere heeft niets.

Er is ook een bank in dat dorp. De bank is nog maar pas begonnen. Ze heeft geen startkapitaal en ook geen geld. Op de balans van de bank staat helemaal niets.

Er is ook een supermarkt in het dorp. Maar die is nog leeg.

Goed, het is allemaal nogal raar en onrealistisch. Maar dat is om het simpel te houden, zodat we duidelijk kunnen zien wat er gaat gebeuren.

Stap 1

Wat gebeurt er?

Dorpeling A heeft voor enige tijd genoeg eten en alles wat hij verder nodig heeft in huis. Dus hij hoeft voorlopig niet naar de supermarkt.

Daarom heeft hij ook die 100 euro niet nodig. Hij besluit die naar de bank te brengen.

Balans

Hoe ziet nu de balans van de bank eruit, nadat deze transactie is ingeboekt?

Omschrijving	Debet (activa, vorderingen)	Credit (passiva, schulden)
Kas	100
Betaalrekening (direct opvraagbaar) van dorpeling A		100

Geldhoeveelheid

Om na te gaan of er al geldschepping (ook genoemd liquiditeitscreatie) heeft plaatsgevonden, moeten we kijken naar de geldhoeveelheid (liquiditeitenmassa). Dat is het totaalbedrag aan geld dat in circulatie is in deze kleine economie, die bestaat uit slechts één dorp.

Vóór stap 1 was de geldhoeveelheid simpelweg 100 €, namelijk het contante geldbedrag dat dorpeling A in zijn portemonnee had. Niemand anders had geld.

Hoe vreemd het misschien ook klinkt: nadat dorpeling A die 100 euro naar de bank gebracht heeft, telt dat niet meer als geld! Of beter, dat hangt ervan af hoe je het begrip ‘geld’ definieert. Er zijn allerlei soorten geld, met niet altijd precies gelijke definities. (Duits: Geldmenge. Zie noot.)

Ik gebruik type M1, dat ruwweg bestaat uit het contante geld buiten de banken, en het totaal van alle direct opvraagbare tegoeden. (Duits:Sichteinlagen.)

De 100 € van dorpeling A behoorde tot M1 zolang hij die in zijn zak had. Maar nu niet meer, omdat dat geld op de bank staat.

Maar: om aan te geven dat dit bedrag niet van de bank is, maar nog steeds het eigendom van dorpeling A, noteert de bank in haar boekhouding een verplichting van 100 € aan dorpeling A. Ze erkennen een schuld.

Zo’n passiefpost staat op de creditzijde van de balans.

Het saldo op deze bankrekening is direct opvraagbaar, dus dorpeling A kan op elk willekeurig zijn geld bij de bank terugeisen. Daarom wordt het tegoed ook beschouwd als ‘geld’, volgens de definitie van M1.

Alles bij elkaar is de geldhoeveelheid nog steeds 100 €: het kasgeld bij de bank is geen M1-geld, maar het tegoed op de betaalrekening wel.

Stap 2

Wat gebeurt er?

Dorpeling B heeft wel wat geld nodig. De bank besluit 90 euro, van de 100 euro die ze van A kreeg, te lenen aan dorpeling B. 10 euro blijft achter alskasreserve. (Duits: Mindestreserve.)

Balans

Hoe ziet de balans van de bank eruit, nadat ook deze transactie is ingeboekt?

Omschrijving	Debet (activa, vorderingen)	Credit (passiva, schulden)
Kas	10
Betaalrekening (direct opvraagbaar) van dorpeling A		100
Kredietfaciliteit van dorpeling B	90

Geldhoeveelheid

Dat bedrag van 90 euro, nu buiten de kassa-lade of de kluizen van de bank, maar in handen van dorpeling B, telt als geld (ook hier weer: van type M1). De 100 €, die nog steeds op de betaalrekening van dorpeling A staat, telt ook mee voor de geldhoeveelheid van ons geïsoleerde en zeer eenvoudige dorp.

In totaal is dat 190 €. Eerder hadden we 100 €. We zien een toename van 90 €. Dat betekent dat geldschepping heeft plaatsgevonden. En dat gebeurde toen de bank een krediet toekende en 90 euro aan dorpeling B gaf.

Dat is het wezen van krediet!

Is deze soort geldschepping, die ontstaat door kredietverlening, iets slechts?

Nee. Het is de essentie van het idee van krediet: geld dat iemand een tijd lang niet nodig heeft, kan ondertussen door iemand anders gebruikt worden, zodanig dat die eerste persoon het geld niet kwijt is!

Dat is slim, nuttig, heilzaam en handig. Maar gebruik het wel voorzichtig, natuurlijk.

De lener beschikt over een deel van het geld en kan dat uitgeven, dus telt het als geld. Maar de oorspronkelijke eigenaar heeft nog steeds het recht het geld op elk gewenst moment terug te eisen. Die vordering is ook een soort geld.

Kredietverlening door een bank dupliceert in feite een aanzienlijk deel van het ingelegde geld. Maar toch is het geld dat de bank doorschuift naar de lener, wel degelijk afkomstig van de inlegger. De bank speelt niet stiekem vals of zo. Er ontstaat niet zomaar geld uit het niets.

Dat is de paradox. Ik hoop dat het nu wat duidelijker is.

Is deze geldschepping onbeperkt? Nee. Daarover later meer.

---

Opblaaseffect

15 juli 2012, correcties 17 juli (eigen vertaling uit het Engels)

Wat gebeurt er met het geld?

Aan het eind van de vorige episode was de situatie dat dorpeling B 90 euro in zijn portemonnee had, geleend van de bank. De bank kon zich die lening veroorloven, doordat dorpeling A eerder 100 € had ingelegd. 10 € blijft in een kluis of kassa van de bank als kasreserve.

Dorpeling B vraagt zich nu af wat hij met het geld zal doen. Misschien hoeft hij bij nader inzien wel niks te kopen. Dus waarom zou hij het geld niet op zijn betaalrekening zetten? Dan wordt het niet gestolen en kan hij het ook niet uitgeven aan iets doms en onnodigs.

Of misschien moet Dorpeling B toch dringend boodschappen doen en geeft hij het hele bedrag uit bij de supermarkt. Wat doet de supermarktchef er dan mee? Hij weet dat de salarissen pas volgende week betaald hoeven worden en de leverancier overmorgen. Misschien zet de supermarktchefhet geld dan maar liever op de bank, in plaats van dorpeling B.

Of de supermarktchef betaalt zijn personeel en de leverancier, en zijzetten dat geld op een bank. (Op de bank, omdat ons hypothetische dorp er maar één heeft. Maar dat maakt niet echt uit als we kijken naar de economie als geheel.)

Wat er ook gebeurt, het zit er dik in dat een groot deel van die 90 euro uiteindelijk weer terugkomt bij de bank. De bankmanager vindt dat wel fijn, want dat geld kan hij gebruiken om weer nieuwe leningen uit te zetten.

Wel moet steeds de minimale kasreserve, zoals voorgeschreven door de centrale bank, gehandhaafd blijven. Als dat vereiste percentage 10% is, kan 90% worden hergebruikt voor nieuwe leningen. Anders gezegd: de hoeveelheid contanten bij de bank moet minstens 10% zijn van het totaal van alle direct opvraagbare tegoeden betaalrekeningen en spaarrekeningen.

Balans

Step 3

Nu eens kijken wat dit betekent voor de balans van de bank:

Omschrijving	Debet (activa, vorderingen)	Credit (passiva, schulden)
Kas	100
Betaalrekening van dorpeling A		100
Betaalrekening van dorpeling B		90
Kredietfaciliteit van dorpeling B	90

Stap 4

Na gebruik van het reserveoverschot om een nieuw krediet van 81 euro te verlenen:

Omschrijving	Debet (activa, vorderingen)	Credit (passiva, schulden)
Kas	19
Betaalrekening van dorpeling A		100
Betaalrekening van dorpeling B		90
Kredietfaciliteit van dorpeling B	90
Kredietfaciliteit van dorpeling C	81

Nog steeds geldt dat 19 >= (100 + 90) * 10%. Dus de uitleenlimiet volgens het bankiersysteem met verplicht reservepercentage (Engels: fractional reserve banking) is weer bereikt, maar niet overschreden.

Dit proces kan en zal zich herhalen: die 81 euro’s komen geheel of gedeeltelijk ook weer terug bij de bank (of bij een andere bank, maar uiteindelijk zijn alleen de totalen van belang).

Ik werk nog meer stappen uit, steeds aannemend dat al het uitgeleende geld terugkomt:

Stap 5

Omschrijving	Debet (activa, vorderingen)	Credit (passiva, schulden)
Kas	100
Betaalrekening van dorpeling A		100
Betaalrekening van dorpeling B		90
Betaalrekening van dorpeling C		81
Kredietfaciliteit van dorpeling B	90
Kredietfaciliteit van dorpeling C	81

Stap 6

Nieuwe lening van 100 − ((100+90+81) * 10%) = 100 − 27,10 = 72,90.

Omschrijving	Debet (activa, vorderingen)	Credit (passiva, schulden)
Kas	27,10
Betaalrekening van dorpeling A		100
Betaalrekening van dorpeling B		90
Betaalrekening van dorpeling C		81
Kredietfaciliteit van dorpeling B	90
Kredietfaciliteit van dorpeling C	81
Kredietfaciliteit van dorpeling D	72,90

Stap 7

Het leenbedrag komt terug naar een betaalrekening:

Omschrijving	Debet (activa, vorderingen)	Credit (passiva, schulden)
Kas	100
Betaalrekening van dorpeling A		100
Betaalrekening van dorpeling B		90
Betaalrekening van dorpeling C		81
Betaalrekening van dorpeling D		72,90
Kredietfaciliteit van dorpeling B	90
Kredietfaciliteit van dorpeling C	81
Kredietfaciliteit van dorpeling D	72,90

Stap 8

Nieuwe lening van 100 − ((100+90+81+72,90) * 10%) = 100 − 34.39 = 65,61.

Omschrijving	Debet (activa, vorderingen)	Credit (passiva, schulden)
Kas	34,39
Betaalrekening van dorpeling A		100
Betaalrekening van dorpeling B		90
Betaalrekening van dorpeling C		81
Betaalrekening van dorpeling D		72,90
Kredietfaciliteit van dorpeling B	90
Kredietfaciliteit van dorpeling C	81
Kredietfaciliteit van dorpeling D	72,90
Kredietfaciliteit van dorpeling E	65,61

Recursie

Deze gang van zaken kan zich steeds weer herhalen: al het geld dat in de economie is gebracht, kan uiteindelijk terugkomen op een betaalrekening. Maar het bedrag van nieuwe leningen wordt steeds kleiner. Ondertussen stapelen de bedragen zich op op steeds meer rekeningen in de boekhouding van de bank.

Waar dit toe leidt, is wiskundig af te leiden. Men kan ook gewoon de berekeningsstappen herhalen en kijken wat er gebeurt. Dat is veel werk, daarom heb ik een C-programmaatje gemaakt zodat de computer het voor me doet:

#include 
#define RESERVE 10.0
#define ORIG   100.0

int main (void)
{
  double add = ORIG;
  double cumul = ORIG;

  while (add > 0.001)
  {
    add *= 1 - (RESERVE / 100.0);
    cumul += add;
    printf(
      "Cumul = %7.2f, add = %7.2f, 100 - add = %7.2f\n", 
      cumul, add, ORIG - add);
  }
  return 0;
}

We zien dan dat uiteindelijk de situatie als volgt wordt:

Kas	100
Betaalrekeningen		1000
Kredietfaciliteiten	900

Om het eenvoudiger te maken heb ik alle afzonderlijke rekeningen van hetzelfde type bij elkaar geteld. We zien dat het contante bedrag van 100 € terug is bij de bank. De bank heeft diverse kredieten verleend voor een totaal van 900 €. En alle dorpelingen samen hebben duizend euro op betaalrekeningen staan, als direct opvraagbare tegoeden.

Het oorspronkelijke bedrag was 100, maar er staat nu 1000 euro op bankrekeningen. Dat is het opblaaseffect door de geldschepping (geldcreatie). In dit voorbeeld met een factor 10. De vereiste kasreserve was 10 procent.

Dat is geen toeval Als het vereiste percentage 20 had bedragen, dan was de factor 5 geweest. Bij 2 procent krijg je een maximum van 50 keer het oorspronkelijke bedrag.

Contanten bij het publiek

Ik zei: een maximum van 50. Dat is echt een maximum. In de praktijk is het opblaaseffect veel minder. Eén reden daarvoor is dat niet al het geld terugkomt bij de bank. Mensen houden een deel ervan als contant geld in hun portemonnee. Als we daar rekening mee houden en ervan uitgaan dat 5% van de leningen niet uiteindelijk weer op een direct opvraagbare rekening belandt, dan ziet het er na bovenstaande stap 3 zo uit:

Omschrijving	Debet (activa, vorderingen)	Credit (passiva, schulden)
Kas	95,50
Betaalrekening van dorpeling A		100
Betaalrekening van dorpeling B		85,50
Kredietfaciliteit van dorpeling B	90

De maximumlening die de bank nu kan verstrekken, zodat nog aan de reserve-eis van 10% voldaan blijft, is: 95,50 − ((100 + 85,50) * 10%) = 76,95. Dat is minder dan de 81 euro die mogelijk was bij de veronderstelling dat mensen geen contant geld onder zich houden.

Na deze berekening ook vele keren herhaald te hebben, vond ik dat de uiteindelijke situatie bij genoemde percentages zo is:

Kas	68,97
Betaalrekeningen		689,66
Kredietfaciliteiten	620,69

De totale hoeveelheid contanten onder het publiek is 31,03. Samen met de 68,97 bij de bank is zien we weer het totaalbedrag van 100 euro contant terug, waarmee we beginnen ware. 31,03 is inderdaad 5% van 620,69, wat aan het begin mijn aanname was.

Dus mijn berekening klopt. Ik heb het ook met allerlei andere combinaties van percentages gecontroleerd. Dat deed ik met een C-programma, maar ongetwijfeld is ook dit aan te tonen met wiskundige formules. Maar daar is mijn wiskundige kennis niet goed genoeg voor. Of ik ben er te lui voor.

Evaluatie

Zijn deze resultaten problematisch, zorgelijk, gevaarlijk, kwaadaardig? Dat ga ik bekijken in een volgend artikel.

=====

Ongebreidelde geldschepping?

15 en 17 juli 2012 (eigen vertaling uit het Engels)

Beperkt door verplichte reserve

In het eerste hoofdstuk liet ik zien dat geldschepping (geldcreatie) echt bestaat, en dat die plaatsvindt als een bank krediet verleent met geld van een direct opvraagbare rekening. Maar dat geld is niet geschapen in die zin dat het uit het niets komt, zomaar vanzelf, alsof het uit de lucht komt vallen. Het geld dat een lener van de bank leent, is daar altijd eerst ingelegd door een andere bankklant.

In het tweede hoofdstuk voerde ik gedetailleerde berekeningen uit over hoe geldschepping herhaald kan plaatsvinden, met als uiteindelijk gevolg een veel grotere geldhoeveelheid dan van het contante geld dat oorspronkelijk in omloop was gebracht.

Maar – en dat is belangrijk – dit opblaaseffect is niet onbegrensd! Het wordt beperkt door de reserve-eis die centrale banken opleggen aan handelsbanken. Dat betekent dat banken een reserve moeten handhaven, ter grootte van een percentage van de saldi op alle direct opvraagbare rekeningen. Die reserve kan fysiek in de kluis liggen als contant geld, of bestaan als tegoed van de bank bij de centrale bank.

Als de reserve-eis 10 procent is, kan de geldhoeveelheid in theorie toenemen tot 10 keer het oorspronkelijke contante geld in omloop. Is de eis 2 procent (zoals tot voor kort in de eurozone), dan wordt de factor 50 keer. Bij een percentage van slechts 1 procent kan de geldhoeveelheid 100-voudig toenemen.

Beperkt door contanten in het publiek

Ook in mijn tweede hoofdstuk liet ik zien dat de hoeveelheid contant geld (munten en bankbiljetten) die niet-banken (mensen, bedrijven, winkels enz.) onder zich houden, ook een sterke remmende factor is voor de geldschepping die kan plaatsvinden door kredietverlening door banken.

Daardoor zal de theoretische, berekende grens, puur op basis van de verplichte kasreserve, in de praktijk nooit bereikt worden. De Duitse Wikipedia geeft hiervan een realistisch voorbeeld (citaat):

In november 2011 eiste de Europese Centrale Bank van handelsbanken een kasreserve (Duits: Mindestreserve) van 2%. Maar de werkelijke geldhoeveelheid was niet 50 keer het contante geld, maar slechts iets minder dan 11 keer.

Dat is nog steeds heel veel geld, maar waar het om gaat, is dat geldschepping niet onbeperkt is en niet uit de hand loopt. Zelfs bij een zeer laag percentage zoals 2% of 1% is de door geldschepping toegevoegde hoeveelheid niet excessief. Dat komt doordat er beperkende factoren zijn.

Geldschepping is al gebeurd

Geldschepping door kredietverlening is dus gelimiteerd. Hoeveel van zulk geschapen geld er op een bepaald moment is, dat varieert.

Aangezien het systeem van ‘fractional banking’ al vele, vele jaren in gebruik is, is het meeste geld, dat zo gecreëerd kon worden (op basis van de door de centrale bank in omloop gebrachte contanten) in het verleden al gecreëerd.

Het idee dat bij sommige mensen leeft, als zouden banken er steeds maar meer en meer geld bijmaken, uit het niets, dat klopt niet. Banken kunnen uitsluitend het reserveoverschot dat ze op een gegeven moment hebben, gebruiken om de bestaande kredietverlening uit te breiden.

Zoals geld wordt aangemaakt als de bank een lening toekent, zo wordt weer geld vernietigd als de lener de lening (geheel of gedeeltelijk) aflost. Daardoor neemt het reserveoverschot van de bank toe, zodat er meer ruimte komt voor andere leningen. Het is hetzelfde als stap 2, maar dan omgekeerd.

Banken kunnen in zekere mate sturen hoe dicht ze bij de minimumreserve komen, die de centrale bank ze oplegt. Maar ze kunnen niet de totale geldhoeveelheid, oorspronkelijk geld plus geschapen geld, bepalen.

Dat is een voorrecht dat alleen de centrale bank heeft. Maar centrale banken willen niet dat er te veel extra geld in circulatie komt, omdat dat inflatie kan veroorzaken.

Conclusies

Geldschepping gebeurt echt en ook handelsbanken doen het. Toch kunnen banken alleen geld uitlenen dat eerst iemand ingelegd heeft. Dat is een paradox.

De geldschepping, evenals de totale geldhoeveelheid, lopen niet uit de hand. De geldhoeveelheid is relatief stabiel over langere perioden.
--------------------------------
Relatief stabiel over langere perioden? 
Hier zien we dat de M3 is verdubbeld in 10 jaar tijd: 

 

---------------------------------------

Geldschepping is nuttig en heilzaam omdat ze dient als ‘smeerolie’ voor de economie.

Geldschepping is niet een groot probleem, en niet een smerige truc van banken om meer geld uit mensen en bedrijven te persen.

Het volgende hoofdstuk gaat over rente.

---

Noot bij deze opmerking: Dit is wat de Duitse Wikipedia (versie 18 juli / 28 augustus 2012) daarover zegt (vertaling zie onder):

“Bei der EZB beträgt der Mindestreservesatz derzeit 1%. ^[3] Es kann also theoretisch maximal die 100-fache Menge an Giralgeld im gesamten Bankensystem geschöpft werden. Im November 2011 (bei dem damaligen Mindestreservesatz von noch 2%) waren in der Eurozone 893 Milliarden Euro Bargeld im Umlauf, während die Geldmenge M3 9.775 Milliarden Euro betrug. ^[4] ”

Mijn Nederlandse vertaling:

“Bij de ECB bedraagt het minimumreservepercentage op dit moment 1%. ^[3] Er kan dus theoretisch door het totale bankensysteem het 100-voudige aan giraal geld geschapen worden. In november 2011 (bij het toen nog geldende percentage van 2%), was in de eurozone 893 miljard euro aan contant geld in omloop, terwijl de geldhoeveelheid M3 9775 miljard bedroeg. ^[4] ”

=================================

Is rente diefstal?

17–18 juli 2012 (eigen vertaling uit het Engels)

Geld huren

Als je een auto huurt, betekent dat dat het verhuurbedrijf auto’s bezit of least die het zelf niet nodig heeft. Het bedrijf biedt ze aan voor gebruik door klanten, voor een dag, een paar dagen, een week, of wat er maar afgesproken is. In ruil daarvoor betaalt de klant een vergoeding, genaamd huur, aan de autoverhuuder.

Bij een huis of apartement is het hetzelfde, behalve dat daarbij de termijnen meestal langer zijn: maanden of jaren. Het principe is gelijk: de eigenaar woont er zelf niet in, zodat de huurder er gebruik van kan maken. De huurder is niet de eigenaar, maar betaalt een vergoeding voor het gebruik, die we huur noemen.

Bij geld is het niet anders, behalve dat we de vergoeding nu niet ‘huur’ noemen maar ‘rente’. Al het andere is hetzelfde: de eigenaar van het geld heeft het een tijdje niet nodig, ondertussen kan iemand anders het gebruiken, zonder er eigenaar van te worden. Maar dat gaat niet voor niks: het kost rente.

Dus geld lenen is in feite geld huren. Geld uitlenen is in wezen hetzelfde als geld verhuren.Akkoord.

Vergoeding voor niks?

Sommige mensen denken dat banken oplichters zijn, omdat ze leners rente laten betalen over geld dat niet bestaat, of in elk geval niet bestond voordat de bank het zelf maakte. Maar dat is een misverstand, zoals ik uitgelegde in het eerste hoofdstuk: geldschepping (geldcreatie) bestaat echt, maar toch komt het geld, dat een bank aan een lener ter beschikking stelt, van een andere bankcliënt, die het geld naar de bank gebracht heeft!

Wel is er door geldschepping meer geld in omloop, meer geld in de vorm van tegoeden op bankrekeningen, en ook meer geld dat kan dienen om kredieten mee te verlenen. Dus bij een bepaalde rentestand kunnen banken meer rente verdienen.

Is dat slecht? Nee.

Geldschepping veroorzaakt een overvloed aan geld. Het reduceert de geldschaarste aanzienlijk. Als iets schaars is, dan gaat de prijs omhoog. Als het ruim voorhanden is, dan wordt het goedkoper. Akkoord.

Krapte

Als dus fractional reserve banking verboden zou worden, zodat geldschepping door kredietverlening onmogelijk werd, dan ontstond geldkrapte en gingen de rentepercentages omhoog. Hoewel de banken dan veel minder kredieten konden verlenen, zouden ze waarschijnlijk nog steeds ongeveer even veel rente binnenhalen, dankzij de veel hogere percentages.

Macro-economisch zou de prijs van het afschaffen van fractional reserve banking zijn: verminderde liquiditeit, en een stagnerende en inflexibele economie. Zo’n verbod zou geen bestaande problemen oplossen, maar wel nieuwe veroorzaken.Akkoord.

Door niet-gecreëerde rente stort het systeem in?

Verhalen

Sommige mensen die geldschepping door kredietverlening verkeerd begrijpen, geloven dat het financiële systeem uiteindelijk wel moet vastlopen, omdat banken wel het geld voor leningen creëren, maar niet het geld om de rente te betalen. In hun visie moeten mensen dus steeds maar harder en harder werken om geld te verdienen om rente te betalen, totdat er geen geld meer over is.

Hun enige mogelijkheid is dan nog om nog meer leningen af te sluiten, om daarmee de rente voor eerdere leningen te betalen. Uiteindelijk eisen de banken alle onderpanden op, zoals huizen bij hypotheken. Complotgelovers denken zelfs dat dat stiekem het enige doel van alle banken is: alles van waarde van de bevolking afpakken en voor zichzelf houden.
Niet akkoord. 
Er ontstaat een tekort aan geld, omdat het geld voor de rente niet wordt gecreëerd.  En: Ja, volgens prof. Carroll Quigley willen de banken uiteindelijk de wereld controleren.  Hij schreef dit in 1967 in zijn boek 'Tragedy and Hope'. Quigley had enkele jaren gewerkt als vertrouwe]ling in de bestuyurkamers de Haute Finance, en wist met zekerheid wat hun doelen en drijfgveren waren.  Hij schreef:    “The powers of financial capitalism had another far-reaching aim, nothing less than to create a world system of financial control in private hands able to dominate the political system of each country and the economy of the world as a whole. This system was to be controlled in a feudalist fashion by the central banks of the world acting in concert, by secret agreements arrived at in frequent private meetings and conferences. The apex of the system was to be the Bank for International Settlements in Basel, Switzerland, a private bank owned and controlled by the world’s central banks which were themselves private corporations.”  [p.324 of the 1966 MacMillan edition]

Hoax

Het bovenstaande is een hoax. (Wat is dat?) Waarom?

Debet en credit zijn gelijk.

Ten eerste omdat banken niet voortdurend nieuw geld erbij creëren voor elke lening. Geldschepping bestaat, maar die is al in het verleden gebeurd. De geldhoeveelheid varieert enigszins, er is wat nieuwe geldschepping, maar ook wat geldvernietiging. Gemiddeld is de geldhoeveelheid stabiel over langere perioden.
Een verdubbeling in 10 jaar is niet: 'stabiel over langere termijn."

In alle gevallen is het geld, dat een bank gebruikt om kredieten te verlenen, eerst ingelegd door een een andere bankklant (of soms zelfs dezelfde klant).
Niet juist geformuleerd: Slechts 10 % van wat een bank uit leent is eerder ingelegd door een andere klant.  

Of eigenlijk is in de praktijk de situatie flink ingewikkelder: een deel van het geld voor leningen kwam van aandeelhouders, die gekochte aandelen volstortten.
Bedoelt Harmsen hier de aandelen van de bank zelf, die ze zelf uitgeeft?  Ik vermoed het. 
Dat is een belangrijk punt dat ik terwille van de eenvoud steeds wegliet. Ook wordt er tussen banken onderling geleend en vereffend, waarbij ook de centrale bank een rol kan spelen.

Maar wat er ook gebeurt, de gouden regel van het boekhouden blijft altijd gelden: debet en credit zijn gelijk. Al het geld dat ergens heen gaat, komt ook ergens vandaan. Geld voor een lening wordt niet ter plekke uit niets gemaakt. Ik weet dat ik dat al eerder heb gezegd, maar dit is zo fundamenteel, dat het best vaak herhaald mag worden.
Ik denk dat het geld dat de bank ontvangt als rente, meteen wordt geboekt als: eigendom van de bank.  Dàt geld blijft in de kas van de bank, en wortdt nooit meer weggestreept.
Bij nieuwe leningen ( stel 100 €)  die de bank verschaft,  creëert ze 90% van het bedrag als nieuw geld, maar dat wordt ook weer weggestreept (verdwijnt uit de economie) als de lening wordt afbetaald.  Maar als die lening 10 jaar liep en de rente 10% was, dan blijft er nòg 100 € aan betaalde rente in de kas van de bank zitten.  Dàt geld verdwijnt niet, maar wanneer is het 'geschapen?  Het is nooit geschapen. Het was er ook niet voorheen. ( Voorheen was er slechts 10 €)  
Waar moet het vandaan komen?  
Het kan alleen ontstaan zijn doordat elders in de economie iemand geld leent, waarbij de bank dan (90%) nieuw gerld maakt. Dààr komt het vandaan. 
Zo ontstaat er op den duur een tekort aan geld ion de economie. Dat veroorzxaakt groei-dwang: ons systeem kan alleen functioneren als er economische groei is. Als er steeds meer en meer wordt geleend.  En dat is funest voor de ecologie ( o.a.), en voor de kwaliteit van het menselijk leven. Vroeger ging het leven langzamer, en op heel veel plaatsen hadden de mensen voldoende om te leven.   

Economische kringloop

Ten tweede: omdat rente die aan een bank wordt betaald, niet daar blijft. (Hoewel, een deel wel, namelijk het deel dat in de stroppenpot gaat. Maar dat is nuttig.)

Rente maakt deel uit van de economische kringloop. Leners betalen rente aan de bank, maar de bank gebruikt die rente weer voor van alles, waardoor het rentegeld terugkeert in de economie, en uiteindelijk ook degenen bereikt die weer nieuwe rente moeten betalen. Macro-economisch bezien raakt het rentegeld niet op, er is altijd genoeg geld om alle rente te betalen.

Waar gaat de rente heen?

Rente is een van de belangrijkste inkomstenbronnen van elke bank. De andere zijn provisies en in rekening gebrachte kosten.

Wat doet de bank met haar inkomsten, die dus voor een deel binnenkomen in de vorm van rente op uitstaande leningen?

Creditrente

Een deel ervan wordt weer uitbetaald, ook als rente, aan de personen en bedrijven die geld hadden ingelegd bij de bank, het geld dat de bank gebruikt om kredieten uit te verstrekken.

Zo kunnen hypotheken bijvoorbeeld gefinancierd zijn vanuit beleggingen door pensioenfondsen. Een deel van de rente die huiseigenaren aan de bank betalen, wordt dan uitbetaald aan het pensioenfonds, dat daaruit weer lopende pensioenen kan uitkeren.

Of misschien zijn andere hypotheken gefinancierd uit spaarrekeningen. Ook dan wordt de ontvangen rente voor een deel weer uitbetaald als rente.

Steeds zijn de debetrentepercentages hoger dan de creditrentepercentages. Het verschil is de rentemarge (ook spreadgenoemd). Voor de bank is alleen deze rentemarge een echte inkomstenbron.

Soms is het percentage van de creditrente heel laag of zelfs nul. Dat is meestal het geval bij betaalrekeningen. In dat geval zijn detransformatiefuncties (hier wat betreft risico en schaal) zo duur, dat de bank zich niet kan veroorloven ook nog creditrente te vergoeden. Ze moet alle debetrente benutten voor andere doeleinden.

(In sommige landen, bijv. in de VS, is het zelfs wettelijk verboden om rente te vergoeden op betaalrekeningen.)

Dividend

Om het eenvoudig te houden beweer ik steeds dat het geld voor leningen van ingelegde gelden komt. In werkelijkheid komt ook een deel van aandeelhouders. Dat is zelfs een eis die centrale banken opleggen volgens de Basel-akkoorden. (Zie ook deel 8 en 9.)

Alles heeft zijn prijs: als de kosten laag gehouden worden, kan de bank winst maken en in staat zijn dividend uit te keren. Dividend is op te vatten als een vergoeding voor het geld dat aandeelhouders beschikbaar stelden om leningen uit te verstrekken, net zoals creditrente zo’n vergoeding is voor spaarders en andere geldinleggers.

Net als creditrente moet de bank het dividend grotendeels verdienen uit ontvangen rente.

Operationele kosten

Een ander deel van de bankinkomsten dient om de operationele kosten te dekken. Voorbeelden: salarissen voor bankmedewerkers, huur voor gehuurde kantoorruimte, rentederving door eigen gebouwen, de kosten van computers, webservers, software, communicatieapparatuur, beveiliging.

Stroppenpot

Als eerder vermeld moet een bank reserves opbouwen, waaronder de stroppenpot, om voorbereid te zijn op wat niemand wil maar wat toch soms gebeurt: dat leningen oninbaar blijken.

Economische kringloop

Waar het om gaat is dat alle rente die aan een bank wordt betaald, vroeg of laat (laat in het geval van de stroppenpot) weer terugkomt in de economische kringloop. Wat erin komt, moet er ook weer uit. Debet is gelijk credit.

De angst dat door rente te betalen, het geld zal opraken om nieuwe rente te betalen, is ongegrond.

---

Naschrift 27 juli 2012

In de discussie onder dit artikel noemde op 10 juni 2012 om 17:02 ene Arie Roos een rekenvoorbeeld van een mini-economie bestaande uit een boer, een kok en een bankier.

De boer neemt een lening, waarvoor hij rente moet betalen. In het voorbeeld is er geen economische groei, maar toch is deze economie stabiel en er ontstaat geen tekort aan geld. De rente kan betaald worden en de lening afgelost.

Zeer interessant. Het rekenblad bevat ook twee ingewikkelder voorbeelden, waarin er ook een winkelier is en een koning.

---

Naschrift 25 augustus 2012

Zie over het deelonderwerp ‘rente’ ook de delen  12 ,  13 ,  14  en  15 .

---

Naschrift 20 oktober 2012

Artikel 17 is in feite een noot bij de artikelen 4, 6 en 7.

---

Naschrift 5 september 2013

Een verband tussen rente en geldschepping: banken scheppen ook het geld voor de rente. Uitleg in artikel 20.

====================================================

Transformatiefuncties van banken

19 juli 2012 (eigen vertaling uit het Engels)

Een wereld zonder banken

Stel dat er helemaal geen banken waren. Stel u voor dat iemand in zo’n wereld, ze heet bijvoorbeeld Patricia, een huis wil kopen, of een auto, of een bedrijf wil beginnen. Maar daar heeft ze niet genoeg geld voor.

Zij kan met familie, vrienden, buren en bedrijven in de buurt gaan praten, om te zien of die haar geld willen lenen.

Ze heeft bijvoorbeeld 200.000 euro nodig. Een paar mensen die zij kent hebben wel wat geld over, maar niet zo veel. Ze zal met veel verschillende uitleners moeten praten om genoeg geld bij elkaar te krijgen.

Er zijn potentiële geldverstrekkers (bijv. bedrijven) die misschien wel veel geld hebben, zelfs meer dan Patricia nodig heeft, maar die zijn niet bereid het aan haar te lenen, omdat ze haar niet zo goed kennen en haar niet voldoende vertrouwen om het risico te durven nemen.

Weer anderen hebben geld, bijvoorbeeld geld dat ze opgespaard hebben om een huis te laten bouwen. Maar de bouw is nog niet gestart. Of het gaat om een bedrijf, dat volgend jaar een fabriek erbij gaat bouwen, maar nu nog niet. Ze hebben een tijdelijk overschot aan geld, dat ze uit zouden kunnen lenen voor iets als zes maanden of een jaar, maar ook niet veel langer. Ze weten nog niet precies hoe de zaken zich zullen ontwikkelen en ook niet hoe snel.

Maar Patricia, die 200.000 euro nodig geeft om een huis te kopen, heeft dat geld nodig over een periode van 20 of 30 jaar.

Misschien had ze een betere kans als ze zekerheid kon bieden, zoals in de vorm van een hypotheek (het recht om het onderpand te verkopen in geval van wanbetaling). Maar hoe organiseer je dat als er een heleboel verschillende geldverstrekkers zijn en maar één huis?

Het kan zijn dat Patricia uiteindelijk toch het geld bij elkaar weet te krijgen en haar huis kan kopen. Maar hoe ze het ook aanpakt, het is een hoop gedoe en er moet moeizaam onderhandeld worden met veel verschillende partijen.

Transformatiefuncties

Inleiding

Omdat er in de echte wereld wel banken zijn, is het allemaal zo veel makkelijker. Patricia kan naar één bank gaan (of naar een paar, om te zien of er één een beter aanbod heeft), en als de onderhandelingen lukken, krijgt ze het hele bedrag over de benodigde looptijd tegen de afgesproken voorwaarden. Veel minder gedoe, minder inspanning, minder onzekerheid.

Dat is mogelijk doordat banken diverse transformatiefuncties uitvoeren, die bovengenoemde moeilijkheden grotendeels uit de weg ruimen. De bank zorgt ervoor, in plaats van elke afzonderlijke lener apart. De bank kan dat, door haar grootte, het aantal klanten en de aanwezige expertise.

Dat maakt banken nuttig, zelfs onmisbaar in de moderne maatschappij.

Nu gaan we eens meer in detail kijken naar die transformatiefuncties.

Schaaltransformatie

Een bank kan 100 spaarrekeningen met een saldo van 100 euro, 90 rekeningen met 1000 euro erop, en twee van 50.000 euro, combineren om daarmee een hypothecaire lening van 180,000 euro te verschaffen. (20.000 euro blijft achter als kasreserve, als de centrale bank dat eist.)

De bank kan dat doen doordat ze zo veel klanten met spaarrekeningen heeft, grote en kleine.

In omgekeerde richting zou een bank een belegging van een pensioenfonds, groot 100 miljoen, kunnen omzetten in 500 hypotheekleningen van ieder 200.000 euro. Of 400 van 200.000, 150 van 100.000 en 10 ter grootte van 500.000 euro. Of elke andere combinatie, al naar behoefte.

De bank kan dat doen doordat ze zo veel klanten heeft die een hypotheek willen.

Looptijdtransformatie

Hypotheken zijn voor de lange termijn, met een looptijd van bijvoorbeeld 20 of 30 jaar. Spaarrekeningen kunnen ook een langetermijnkarakter hebben, of een kortere opzegtermijn. Althans in Nederland zijn er ook steeds meer spaarrekeningen die direct opvraagbaar zijn.

Toch kan een bank het geld daarop gebruiken om bijvoorbeeld een hypotheeklening te financieren. Dat is zo omdat de bank veel verschillende klanten heeft, en zelfs bij een direct opvraagbare spaarrekening blijft in de praktijk het meeste geld er langere tijd op staan.

Minder drastisch kan een bank geld op spaarrekeningen met een opzegtermijn of looptijd van een jaar, transformeren tot een investeringslening voor vijf jaar voor een bedrijf. Enz. enz.

Beschikbaarheidstransformatie

Als ik naar een bank ga en daar geld wil inleggen, verwacht ik dat ze dat altijd aannemen. Ze gaan niet zeggen “Sorry, we weten nu even niet hoe we dat geld zinvol kunnen gebruiken, we moeten eerst iemand vinden die dat bedrag wil lenen. Probeert u het volgende week nog maar eens.”

Omgekeerd, als ik naar een geldautomaat ga om flappen te tappen, verwacht ik niet dat er een melding op het scherm komt “Onze excuses voor de overlast, maar volgende week gaat bedrijf X zijn lening aflossen, dus dan hebben we waarschijnlijk wel het gewenste bedrag voor u beschikbaar.”

Zonder banken, als alle leningen bilateraal waren (rechtstreeks van verstrekker aan lener), zouden zulke toestanden voortdurend optreden. Banken kunnen dat vermijden, doordat ze veel klanten hebben, elk met een verschillend betalingspatroon, en ruime buffers.

Risicotransformatie

In mijn voorbeeld had ik het over een lokaal bedrijf, dat wel genoeg geld heeft voor Patricia’s hypotheeklening, maar dat het te riskant vindt het haar te lenen. Dat bedrijf durft dat geld waarschijnlijk echter wel op de bank te zetten, omdat de bank een reputatie van betrouwbaarheid heeft.

De bank, op haar beurt, kent Patricia al jaren, kent haar betalingsgedrag, kan een hypotheek vestigen op haar huis, en durft het risico daarom wel aan. Bovendien is 200.000 euro een hoop geld voor Patricia en dat plaatselijke bedrijf, maar relatief weinig voor een bank van enige omvang.

Risico’s door de transformaties

Al die transformaties, waaronder de risicotransformaties, brengen zelf voor de bank ook weer risico’s met zich mee. Als de bank bijvoorbeeld langlopende leningen financiert met kort spaargeld, gaat ze ervan uit dat de meeste spaarders voorlopig hun geld niet zullen opnemen en bovendien niet allemaal tegelijk. Maar, als veel spaarders opeens toch onverwacht veel gaan opnemen, moet de bank dat weten op te vangen. Dat is een risico.

Gewoonlijk kan een bank die risico’s dragen, vanwege haar omvang, de stroppenpot en de aanwezige expertise.

Banken lijken op supermarkten

Het functioneren van banken in de moderne samenleving lijkt op dat van supermarkten.

U kunt natuurlijk uw eten rechtstreeks van de boer en van voedselverwerkende fabrieken kopen. Maar dan loopt u tegen veel problemen op van hetzelfde soort als die ik beschreef in het voorbeeld aan het begin van dit artikel.

Met een supermarkt kunt u daar gewoon naartoe gaan en alles kopen wat u nodig hebt, waarbij zij maar moeten uitzoeken waar ze het vandaan halen en hoe ze dat organiseren wat betreft afstand, prijs, kwaliteit en hoeveelheden.

Daar zit natuurlijk wel een prijskaartje aan: supermarkten kopen goedkoper in dan wat ze de consument laten betalen. Er is een prijsmarge. Evenzo hanteren banken een rentemarge.

Banken zijn geldsupermarkten. En geldgroothandels.

Het ligt zo voor de hand

De supermarktanalogie is heel triviaal. Terwijl ik dit artikel aan het schrijven was, vroeg ik me regelmatig af of ik dit echt allemaal moest gaan uitleggen, terwijl iedereen het natuurlijk allang weet en begrijpt.

Maar het blijkt nodig, want afgaande op wat ik her en der op internet lees, snappen een heleboel mensen gewoon niet hoe het zit met banken. Ze begrijpen niet waarom banken zo nuttig zijn als ze zijn. Sommigen willen zelfs alle banken afschaffen. Dat is heel onverstandig. Een stap terug naar het verleden.

=========================================

Full reserve banking?

23–24 juli 2012 (eigen vertaling uit het Engels)

Khan Academy

Het tegenovergestelde van fractional reserve banking is full reserve banking. In een Engelstalige video die te zien is op Youtube, legt de Khan Academy uit hoe dat werkt.

Merk op dat deze video onpartijdig is, men pleit daarin niet voor full reserve banking, er wordt alleen uitgelegd hoe het werkt. In de woorden van de presentator (Is het oprichter Salman Khan zelf? Zijn stem lijkt er wel op.):

“I do wanna clarify that the whole point that I’m showing these weaknesses in fractional reserve banking, isn’t to argue that it necessarily has to go away, or that it is somehow unviable, [...]”

Ofwel in het Nederlands:
“Ik wil duidelijk stellen dat ik de zwakke punten van fractional reserve banking niet laat zien omdat dat systeem weg zou moeten, of omdat het niet levensvatbaar zou zijn [...].

Direct opvraagbaar, of spaardeposito

De video gebruikt een soortgelijk voorbeeld als het mijne. Waar ik uitging van een inleg van 100 dollar of euro, neemt de video 3 dollar als voorbeeld.

Het essentiële verschil is dat ik aannam dat al de ingelegde contanten terecht kwamen op een betaalrekening (waarvan het tegoed dus direct opvraagbaar is), terwijl de video uitgaat van één derde (dat is dus één dollar, in hun voorbeeld) op een betaalrekening. Die andere 2 dollars komen op een CD (2^m55^s in de video).

Ik ben geen Amerikaan en ik wist niet wat dat is, een CD. Daarom heb ik het opgezocht: een CD is een certificate of deposit. Het wordt even verderop ook voluit zo genoemd in de video.

Hier in Europa, of in elk geval in Nederland, waarvan ik de situatie het beste ken, hebben we wel vergelijkbare bankproducten: zie spaardeposito’sof in het Engels savings deposits.

Waar het om gaat is dat het geld op zo’n rekening niet meteen op eerste aanvraag opneembaar is, maar pas nadat een bepaalde periode verstreken is.

Bij iets andere bankproducten is het geld wel meteen opeisbaar, maar dan met een opzegtermijn: de spaarder kan het geld op elk gewenst moment terugvragen, maar het geld komt pas vrij nadat de opzegtermijn is verstreken, die op het moment van de aanvraag lopen.

Balans

Ik maak weer de balans op, van de financiële situatie van de bank net nadat ze het krediet verleend heeft. Daarbij gebruik ik de cijfers en situatie vaneerdergenoemde instructievideo van de Khan Academy. De details beginnen in die video op het tijdstip 1^m50^s.

Mijn bedoeling is om die balans te vergelijken met de balans die ik kreeg in mijn eerste artikel, net na stap 2. Door die twee te vergelijken kunnen we hopelijk vaststellen wat het essentiële verschil is tussen fractional reserve lending en full reserve lending.

Die balans zie er zo uit:

Omschrijving	Debet (activa, vorderingen)	Credit (passiva, schulden)
Kas	1
Betaalrekening (direct opvraagbaar) van dorpeling A		1
Spaarrekening (spaardeposito) van dorpeling A		2
Kredietfaciliteit van dorpeling B	2

Hieronder zet ik nog eens de balans die ik kreeg bij fractional reserve banking, maar met aangepaste bedragen zodat ze overeenkomen met het voorbeeld van de Khan Academy. Dat maakt ze makkelijker te vergelijken.

Omschrijving	Debet (activa, vorderingen)	Credit (passiva, schulden)
Kas	1
Betaalrekening (direct opvraagbaar) van dorpeling A		3
Kredietfaciliteit van dorpeling B	2

Wat zijn de verschillen?

Wat zien we?

De hoeveelheid cash die de bank in de kassa of kluis heeft, is in beide gevallen gelijk: 1 dollar.

De lening die de bank heeft verstrekt aan dorpeling B is ook even groot: 2 dollar.

Wat ook hetzelfde is, is dat dorpeling A, in ruil voor het inleggen van 3 contante dollarbiljetten, nu een vordering op de bank heeft ter waarde van 3 dollar.

Het verschil zit hem in de tijdlijn: in mijn voorbeeld, met fractional reserve banking, is de vordering meteen opvraagbaar: dorpeling A kan op elk gewenst moment het hele bedrag terugeisen. In het voorbeeld van de Khan Academy, met full reserve banking, is maar 1 dollar direct opeisbaar. En dat is precies die dollar die de bank niet heeft uitgeleend aan dorpeling B.

De 2 dollar die de bank wel gebruikt heeft om een lening mee te verstrekken, die heeft tegenover dorpeling A een beperking in de tijd: hij kan dat geld pas terugontvangen na enkele maanden of jaren, maar niet nu meteen.

Dat maakt full reserve banking wel veiliger: een bankrun is onmogelijk. De bank heeft namelijk al het geld nog, dat iemand op korte termijn terug zou kunnen willen hebben.

Bij fractional reserve banking daarentegen heeft de bank een groot probleem als meer mensen geld terugvragen dan waar de kasreserve op berekend was. De vraag is echter, hoe waarschijnlijk het is dat zoiets in de praktijk voorkomt, in het bijzonder in een moderne maatschappij, waarin alle personen en bedrijven bankrekeningen hebben en niet veel contant geld.

Wat is de essentie?

Uit bovenstaande vergelijking zien we dat het wezenlijke verschil tussenfractional reserve banking en full reserve banking niet zozeer ligt in het fractionele karakter van het eerste systeem. Ook in een systeem met full reserve banking is een deel van de inleggingen direct opvraagbaar, omdat anders betalingen via de bank (bijvoorbeeld via een overschrijving of pinpas, of in andere landen met cheques) onmogelijk zouden zijn.

Dit direct opvraagbare deel in full reserve banking speelt een soortgelijke rol (zie het bedrag van 1 dollar in het voorbeeld) als de verplichte kasreserve bij fractional reserve banking.

Het essentiële verschil tussen fractional reserve banking en full reserve banking is dit:

• Bij full reserve banking mogen banken alleen krediet verlenen met lang geld.
• Bij fractional reserve banking mogen banken lang geld gebruiken voor kredietverlening, maar ook een groot deel van het bij hen ingelegde korte geld.

Full reserve banking: geen geldschepping?

Wat lang geld is en wat kort, is een kwestie van definitie. De details variëren per centrale bank.

Zo bestaat M1-geld uit contant geld in handen van het publiek (huishoudens en bedrijven), plus hun direct opvraagbare tegoeden op bankrekeningen.

M2 bestaat uit M1, met bovendien (volgens de Europese Centrale Bank) spaartegoeden met een opzegtermijn van maximaal drie maanden of een looptijd van ten hoogste twee jaar.

De Amerikaanse Fed hanteert daarentegen geen termijnen, maar wel een bedraggrens: ‘time deposits’ van minder van 100.000 dollar tellen mee voor M2. Grotere inlegbedragen tellen wel mee voor M3.

In de video van Khan Academy over full fractional lending zegt de presentator vanaf 3^m10^s:

“They [i.e. the bank; RH] are saying: this is a time deposit, that this money, you are giving it to us now, and you can get it back in six months or a year or two years or whatever [...].”

Ofwel in het Nederlands:
“Ze [d.w.z. de bank; RH] zeggen: dit is een inleg met vaste looptijd, u geeft ons dit geld nu, maar u kunt het pas terugkrijgen over zes maanden of een jaar of twee jaar of wat dan ook [...].”

Volgens de Europese definitie van M2 tellen zulke kortlopende spaarrekeningen, of spaardeposito’s of certificates of deposits of hoe ze ook maar genoemd worden, volgens de gelddefinitie M2 wel degelijk mee als geld, voorzover de looptijd maximaal twee jaar is of de opzegtermijn ten hoogste drie maanden. De vordering op de bank is M2-geld. Dus in dit voorbeeld, anders dan Khan Academy suggereert, neemt de geldhoeveelheid wel toe en vindt wel geldschepping plaats.

(Ik bedoel dit niet als kritiek op die video. Ik vind de video erg goed en ik beveel die aan. Net als ik kunnen en moeten de mensen van Khan Academy niet elk detail in elke video resp. elk artikel benoemen, want dan wordt het te verwarrend. Eén ding tegelijk. Daarom bespreken ze de diverse gelddefinities in een aparte video met de titel “Money Supply – M0 M1 and M2”, waarin ‘money supply’ de Engelse uitdrukking is voor wat wij aanduiden als ‘geldhoeveelheid’. Zie ook 3^m43^s en 4^m05^s in de video over full reserve banking.)

Volgens de Amerikaanse definitie van ‘monetair geld’ (M2 of M3) vindt geldschepping (geldcreatie) ook altijd plaats in een systeem met full reserve banking, ongeacht de looptijd of opzegtermijn van de inleg!

In wezen wordt de geldschepping bij commerciële banken niet veroorzaakt door fractional reserve banking. Geldschepping volgt uit wat krediet in de kern is: de eigenaar heeft het geld niet nodig maar krijgt in plaats daarvan een vordering; de lener heeft het geld en kan dat besteden. Die vordering is ook een soort geld, dus zodra krediet verleend is, bestaat het geld (geheel of ten dele) twee keer.

Dus voor mensen die vinden dat geldschepping door niet-centrale banken (ofwel handelsbanken) een slechte zaak is (ik vind dat niet!), is full reserve banking niet de oplossing. Want ook bij full reserve lending zal (uitgaande van ‘geld’ gedefinieerd volgens M2 of M3) ook geldschepping plaatsvinden.

Vervolg

Het volgende artikel beschrijft een consequentie van full reserve banking.

---

Naschrift 20 oktober 2012

Artikel 17 is in feite een noot bij de artikelen 4, 6 en 7.

=========================

Maandelijkse salarisgetijden

25–26 juli 2012 (eigen vertaling uit het Engels)

Veiligheid voorop

In het vorige hoofdstuk liet ik zien dat full reserve banking veiliger is danfractional reserve banking, omdat full reserve banking bankruns voorkomt. Dat komt doordat bij full reserve banking alle kredieten worden gefinancierd met voor langere tijd ingelegd geld. Plotselinge, grote opvragingen door veel klanten tegelijk, van geld dat de bank aan anderen heeft uitgeleend, zijn dus niet mogelijk, zodat daardoor ook niet de stabiliteit van de bank in gevaar kan komen.

Mogelijke bankrun

Fractional reserve banking daarentegen veroorzaakt wel een inherente instabiliteit: banken gebruiken dan niet alleen maar lang geld voor de kredietverlening, maar ook kort geld.

Kort geld bestaat uit contant geld en direct opvraagbare banktegoeden. Als te veel inleggers van kort geld plotseling hun geld terug willen, dan komt de bank in de problemen, omdat ze niet al dat geld heeft: een groot deel ervan is uitgeleend aan kredietnemers.

De praktijk

Tot zover de theorie. Maar hoe ligt dat in de praktijk, in een moderne, sterk geëlektroniseerde maatschappij? Ik wierp die vraag al in een vorig hoofdstuk op, en ik zal die nu proberen te beantwoorden.

Nederlandse lonen en salarissen

Technische kwesties

Laten we eens een realistisch voorbeeld bekijken van massale geldopnamen van bankrekeningen, om te zien wat er gebeurt.

Ik baseer dit voorbeeld op de situatie in Nederland, waar ik woon. Om de beschrijving te begrijpen vanaf het perspectief van andere landen, zoals de Verenigde Staten van Amerika, kan het nodig zijn bankoverschrijvingen te vervangen door cheques, en betaalpassen door creditcards.

Dan gaat om de technische uitvoering van het betalingsverkeer. Het punt dat ik in dit artikel wil maken wordt daardoor niet beïnvloed.

Maandelijkse salarisbetalingen

Hier in Nederland krijgen mensen met een baan hun loon of salaris per maand uitbetaald. Ze krijgen het tegen het eind van de maand, meestal rond de 25e of 26e. De werkgever betaalt het uit via een bankoverschrijving, d.w.z. geeft de bank opdracht het geld over te maken van de bankrekening van de werkgever naar die van de werknemer.

Werknemers kunnen dat geld besteden door met hun bankpas contant geld uit een geldautomaat te halen. Of ze kunnen betalingen doen via bankoverschrijvingen vanaf hun eigen bankrekening. Met de betaalpas kunnen ze ook betalen bij winkels e.d. Het geld wordt dan vrijwel meteen van hun bankrekening afgeschreven.

(Creditcards kennen we in Nederland ook wel, maar die worden niet veel gebruikt. Voor zover wel, dan vooral voor vakanties en voor internetaankopen in Amerika.)

Omvang, roodstanden

De omvang van dit maandelijkse geldverkeer is aanzienlijk: een bedrijf met bijvoorbeeld 500 mensen in dienst is niet extreem groot. Een maandsalaris van bijvoorbeeld 2000 euro komt ook regelmatig voor. Dat betekent dat er diverse bedrijven zijn, die elke maand op de 24e ongeveer een miljoen moeten hebben klaarstaan zodat ze de salarissen kunnen betalen.

Sommige bedrijven lukt dat, andere komen rood te staan of moeten hun bankkrediet aanspreken. Bij een gezond bedrijf is te verwachten dat er in de loop van de maand voldoende opbrengsten zijn, zodat er tegen het eind van de maand genoeg geld is voor de volgende salarisronde.

Dus sommige bedrijven gaan op hun bankrekening van ruim een miljoen op de 24e, naar bijna nul op de 26e, en dan weer geleidelijk omhoog. Andere bedrijven gaan bijvoorbeeld van 800.000 euro op de 24e naar 200.000 euro roodstand op de 26e.

Op soortgelijke wijze komen sommige werknemers uit met hun salaris, zodat ze van ruim 2000 euro op de 26e naar nog net positief op de 24e van de volgende maand gaan.

Andere werknemers houden, zoals de uitdrukking luidt, aan het eind van de maand dagen over (in plaats van dat ze geld over houden), dus bij hen zijn de getallen bijvoorbeeld 1600 positief en 400 euro rood.

(Wie slim is, doet natuurlijk ook iets met spaarrekeningen, om nog een beetje rente te ontvangen. Maar de meeste Nederlandse spaarrekeningen zijn tegenwoordig ook direct opvraagbaar. Dus voor mijn onderwerp, namelijk kijken naar de rol van kort geld voor kredietverlening, maakt dat geen verschil.)

Wat voor soort geld?

Voor de bank is dit allemaal kort geld: het is direct opvraagbaar, staat op betaalrekeningen.

De overschrijvingen blijven in veel gevallen binnen dezelfde bank, omdat veel banken groot zijn en veel klanten hebben, waaronder werkgevers en werknemers.

Natuurlijk komt het ook voor dat een bedrijf bankiert bij ABN AMRO maar dat veel van zijn personeelsleden hun rekening bij de ING of de Rabobankhebben lopen. Dus er schuift ook elke maand heel wat geld van de ene bank naar de andere. Maar andere bedrijven hebben weer hun rekening bij de Rabo of de ING terwijl veel van hun medewerkers bij de ABN AMRO zitten, en zo allerlei andere combinaties. Dus de salarisgeldstromen heffen elkaar per saldo grotendeels op. Wat overblijft wordt opgelost door interbank clearing of onderlinge leningen tussen banken.

Getijdebewegingen

Het heeft wel wat weg van eb en vloed: veel geld stroomt elke maand opeens van bedrijven naar personen en dan weer geleidelijk terug van personen naar bedrijven, waaronder uiteindelijk ook het bedrijf waar die mensen voor werken.

Aan beide kanten is er, vanuit de banken gezien, sprake van creditsaldi maar ook van debetsaldi. Een debetsaldo betekent dat de bank krediet verleent.

Tegen de 24e van elke maand zitten die roodstanden vooral aan de kant van de werknemers. Op de 26e zijn veel ervan opeens verhuisd naar de bedrijven.

Geldopnamen, maar geen bankrun

We zien dat rond de 25e van elke maand bedrijven enorme bedragen opnemen zodat ze de salarissen kunnen betalen. Toch is dat geen bankrun en bedreigt het niet de stabiliteit van het bankensysteem.

Dat komt doordat praktisch al het geld dat bedrijven opnemen, op vrijwel hetzelfde moment terugkomt bij die banken, maar dan op andere rekeningen. Het geld verdwijnt niet, het verschuift alleen.

Financiële getijden

Fractional reserve banking

Als gezegd gaat dit allemaal over kort geld, d.w.z. geld volgens de definitie van M1.

In een systeem met fractional reserve lending mogen banken krediet verlenen op basis van lang geld, maar ook met kort geld.

Dat betekent dat in het beschreven voorbeeld de massale geldonttrekkingen door salarisbetalende bedrijven niet veel veranderen aan de positie van banken. Na de uitbetalingsdag hebben ze nog ongeveer even veel krediet uitstaan, alleen zit het in andere rekeningen.

Ook het totaalbedrag op rekeningen die niet rood staan, is nog ruwweg hetzelfde. Dat geld, kort geld, kan dienen om de kredieten aan de andere zijde van de bankbalans te financieren.

Al het geld op de rekeningen in een heel land samen genomen, gedraagt zich als het water in een oceaan: het stroomt heen en weer in het ritme van de getijden. Maar er zit nog steeds even veel water in de oceaan.

Full reserve banking

Nu ga ik kijken naar de situatie dat bedrijven, net als hierboven beschreven, maandelijks salarissen uitbetalen, maar dan binnen een full reserve banking-systeem.

Bij full reserve banking mogen banken alleen krediet verlenen met lang geld. Kort geld moet binnen de bank blijven omdat men dat veiliger vindt.

In zo’n systeem geldt:

• De debetstand van het ene bedrijf mag niet worden gefinancierd met behulp van de creditstand van een ander bedrijf (bijv. op de 26e en daarna).
• De debetstand van een bedrijf mag niet worden gefinancierd vanuit creditstanden van personen (bijv. op de 26e en daarna).
• De debetstand van de ene persoon mag niet worden gefinancierd vanuit de creditstand van een andere persoon (bijv. voor de 25e van de maand).
• Debetstanden van personen mogen niet worden gefinancierd vanuit de creditstand van een bedrijf (bijv. voor de 25e van de maand).

Bij full reserve banking moeten al dergelijke kredieten in plaats daarvan worden gefinancierd (funding) op basis van lang geld, d.w.z. vanuit termijndeposito’s en spaarrekeningen met een opzegtermijn.

Dit ondanks het feit dat er wel degelijk heel veel kort geld beschikbaar is. Maar dat mag de bank niet gebruiken.

Is dat zinnig? Ik vind van niet.

Is het veiliger? In theorie wel. Maar in de praktijk niet, tenminste niet bij dit voorbeeld.

Denk goed na

Dus als u vindt dat fractional reserve banking kwalijk is, en u zou het liever vervangen zien door full reserve banking, denk dan wel na over de consequenties.

Het betekent dat als u een huis wilt kopen en daarvoor een hypotheek wilt, de bank kan zeggen: “sorry, u krijgt die lening niet, want het geld om die te financieren is al in gebruik voor de maandelijkse salarisbetalingen van enkele van onze zakelijke klanten”.

Als u een eigen bedrijf wilt beginnen en u heeft een vijfjarige investeringslening nodig om de aanloopverliezen te dekken: zelfde antwoord.

Banken hebben in zo’n systeem kort geld zat, alleen, ze mogen het niet gebruiken. Ze moeten ander geld benutten, lang geld, geld dat ze anders aan u hadden kunnen uitlenen.

Het spreekt zo vanzelf!

Net als eerder bij het beschrijven van de bankfuncties, had ik bij dit artikel het gevoel van:

“Dit is allemaal zo triviaal, het ligt zo voor de hand. Iedereen weet dit toch al, moet ik dat echt nog gaan uitleggen? Is dit artikel niet een beetje flauw en kinderachtig?”

Kennelijk niet. Wat als ik zo wat rondkijk op het internet, dan zijn er heel veel mensen die vinden dat fractional reserve banking slecht is en gevaarlijk, die terug willen naar full reserve banking. Maar dan hebben ze waarschijnlijk nooit echt nagedacht over de consequenties en de nadelen.

---

Naschrift 20 oktober 2012

Artikel 17 is in feite een noot bij de artikelen 4, 6 en 7.

======================================

Kapitaaleis (I)

3 september 2012 (eigen vertaling uit het Engels)

Basel-akkoorden

Tot nu toe heb me, om het simpel te houden, in mijn voorbeelden niks aangetrokken van de kapitaaleis. (Dat zei ik eerder al, in deel 4 en deel 10.) Maar die eis bestaat wel. Daarom voeg ik nu kapitaal toe, uitgaande van de situatie in artikel 10.

Basel I (1988), Basel II (2004) en Basel III (2010–2011) zijn internationale afspraken over kapitaaleisen aan banken (en over veel meer).

De details zijn veelvuldig en ingewikkeld. Een schaamteloos vereenvoudigde samenvatting is: banken moeten minstens 8 procent van hun risicogewogen activa als kapitaal (eigen vermogen) aanhouden.

Achteraf kapitaal toevoegen

In werkelijkheid start een bank ermee om kapitaal te verzamelen van aandeelhouders, voordat de bank gaat functioneren. In mijn voorbeeld voeg ik later kapitaal toe waar dat er eerder nog niet was.

Dat is niet normaal, maar ik doe het om recht te zetten wat ik eerder bewust wegliet om mijn voorbeelden zo eenvoudig mogelijk te houden.

Aan het eind van mijn artikel 10 hadden we deze situatie:

Omschrijving	Debet (activa, vorderingen)	Credit (passiva, schulden)
Contanten bij de bank	100
Betaalrekening (direct opvraagbaar) van dorpeling A		100
Betaalrekening (direct opvraagbaar) van dorpeling B		900
Kredietfaciliteit voor dorpeling B	900

Kasgeld en reserves bij de centrale bank worden gezien als risicovrij, dus de toe te passen risicofactor is 0%. Leningen aan consumenten en zakelijke leningen zonder onderpand hebben een risicofactor van 100%. In het voorbeeld zijn de risicogewogen activa dus:
0% * 100 + 100% * 900 = 900.

Het minimaal vereiste kapitaal is 8% daarvan, dus 720 euro.

Balans met kapitaal

Ik breng iets meer kapitaal aan en kom dan op deze balans:

Omschrijving	Debet (activa, vorderingen)	Credit (passiva, schulden)
Aandelenkapitaal		500
Achtergestelde lening van de regering		300
Contanten bij de bank	100
Reserves bij de centrale bank	800
Betaalrekening (direct opvraagbaar) van dorpeling A		100
Betaalrekening (direct opvraagbaar) van dorpeling B		900
Kredietfaciliteit voor dorpeling B	900

Volgestorte aandelen (hier ter waarde van 500) behoren tot het zogehetentier 1-kapitaal (‘laag 1-kapitaal’). Ik veronderstel dat de bank al eens in moeilijkheden was geraakt, en daarom een achtergestelde lening (300) heeft verkregen van de regering, bedoeld om de bank stabiel te houden (bail-out).

Achtergestelde leningen zijn een vorm van tier 2-kapitaal. Tier 1 en tier 2 tellen samen mee voor de kapitaaleis, vooropgesteld dat de verhouding tussen die twee in orde is.

Ik ga ervan uit dat het geld waarmee de aandeelhouders bij oprichting van de bank de aandelen hebben volgestort, en het geld van de achtergestelde lening, uiteindelijk terecht is gekomen in reserves die de bank aanhoudt bij de centrale bank. Dat betekent dat de bank nu overtollige reserves heeft (meer dan minimaal vereist) en dat er meer ruimte is om leningen te verstrekken dan in het eerdere voorbeeld. Maar zulke leningen zouden wel nieuwe, risicovolle activa zijn, zodat ook die gedekt moeten zijn volgens de kapitaaleis.

Het doel van de kapitaaleis is te bereiken dat de bank genoeg kapitaal heeft om grote waardedalingen van activa te overleven, bijvoorbeeld als veel leningen slechte leningen blijken te zijn.

Twee verschillende beperkende eisen

Beide eisen, de minimumreserve (zie ook deel 1) en de kapitaaleis (dit artikel, deel 8), begrenzen de mogelijkheden van een bank om kredieten te verlenen. Maar elke eis werkt in een verschillende richting:

• De minimumreserve betekent dat een veilig percentage van de direct opvraagbare tegoeden die huishoudens en bedrijven bij de bank aanhouden (creditzijde, rechts op de balans) aanwezig moet zijn als kasgeld of reserves bij de centrale bank (debetzijde, links op de balans).
• De kapitaaleis betekent dat een veilig percentage van de activa van de bank, gewogen naar risico, (debetzijde, links op de balans) aanwezig moet zijn als het totaal van tier 1 en tier 2-kapitaal (creditzijde, rechts op de balans).

Vervolg

Zie ook Kapitaaleis (II).

=============================================================

Kapitaaleis (II)

3–4 september 2012 (eigen vertaling uit het Engels)

Realistischer

Als illustratie van hoe de kapitaaleis werkt, presenteer ik hier een wat realistischer voorbeeld van een extreem vereenvoudigde bankbalans.

Alle bedragen zijn in miljoenen euro’s, of miljarden, of in dollars of ponden of wat u maar wilt. De bedragen doen er niet echt toe.

Waar het om gaat zijn de verhoudingen, in het bijzonder die tussen de risicodragende activa en het eigen vermogen van de bank. Dat eigen vermogen (het kapitaal) moet als buffer kunnen dienen, voor het geval dat de waarde van bepaalde activa op onplezierige wijze verandert. Daarom zijn er ingewikkelde regels waar uiteindelijk een minimum uitkomt voor het eigen vermogen van de bank.

Voorbeeld van een bankbalans

Omschrijving	Debet (activa, vorderingen)	Credit (passiva, schulden)
Aandelenkapitaal		40
Reserves (ingehouden winst)		60
Kasreserves	100
Ingelegde gelden		800
Verstrekte leningen	700
Mortgage-backed securities (MBS)	100

In het voorbeeld bestaat het eigen vermogen uit het geld dat de aandeelhouders in de bank hebben geïnvesteerd (aandelenkapitaal, 40 miljoen) en dát deel van de winst dat door de jaren heen niet is uitbetaald als dividend, maar in de bank gebleven is als reserves (ingehouden winst, ingehouden inkomsten; 60 miljoen). 40 plus 60 is 100 miljoen aan tier 1-kapitaal.

Securitisatie

De risicodragende activa bestaan hier uit gewone leningen – dat is de kernactiviteit van een bank – en MBS’en. Dat zijn obligaties in SPV’s (special purpose vehicles, special purpose entities), waaraan andere banken soms hun hypotheekvorderingen verkochten, volgens een systeem datsecuritisatie wordt genoemd.

MBS’en waren populair tot ongeveer 2007, toen plotseling iedereen zich realiseerde dat ze erg riskant konden zijn, zodat niemand ze meer wilde hebben.

In zo’n situatie kunnen boekhoudregels als GAAP en IFRS vereisen dat een afwaardering plaatsvindt. Dat betekent dat de boekwaarde van een bezit (activum) wordt bijgesteld zodat die meer overeenkomt met de echte marktwaarde.

Laten we eens aannemen dat de MBS’en van deze bank de helft van hun waarde verloren hebben. Dat leidt dan tot deze boeking:

Omschrijving	Debet (activa, vorderingen)	Credit (passiva, schulden)
Mortgage-backed securities (MBS)		50
Herwaarderingskosten	50

De herwaarderingskosten zorgen voor een lagere winst of veroorzaken verlies, waardoor uiteindelijk het eigen vermogen afneemt. Hier geef ik het effect weer als genomen verlies, zodat het eigen vermogen (kapitaal) van 100 ( = 40 + 60) naar 50 ( = 40 + 60 − 50) gaat.

Nieuwe balans die dit weergeeft:

Omschrijving	Debet (activa, vorderingen)	Credit (passiva, schulden)
Aandelenkapitaal		40
Reserves (ingehouden winst)		60
Genomen verlies	50
Kasreserves	100
Ingelegde gelden		800
Verstrekte leningen	700
Mortgage-backed securities (MBS)	50

Klopt de verhouding?

Voor de herwaardering bedroegen de risicodragende activa 700 + 100 = 800. Het eigen vermogen was 40 + 60 = 100. De verhouding is 100 / 800 = 12,5%, veel hoger dan de meestal geëiste 8%.

Na de herwaardering zijn de risicodragende activa 700 + 50 = 750. Het eigen vermogen is 40 + 60 − 50 = 50. De verhouding is 50 / 750 = 6,7%, veel lager dan 8%. Dus de bank zit in de problemen want ze voldoet niet meer aan de kapitaaleis.

Bail-out

De bank zou te redden zijn door een bail-out, waarbij de regering nieuwepreferente aandelen koopt of een achtergestelde lening verschaft.

Het idee is dat na een paar jaar de bank zo veel hersteld zal zijn dat ze de achtergestelde lening volgens afspraak kan aflossen, of dat de regering de aandelen geleidelijk op de markt kan verkopen tegen gunstige koersen.

=================================================

Zelf-financiering

4 augustus 2012 (eigen vertaling uit het Engels)

Uitleggen en er zelf van leren

Toen ik begon te schrijven aan de artikelen in deze serie, dacht ik dat ik genoeg wist en de dingen goed genoeg begreep om ze aan anderen te kunnen uitleggen en hun misverstanden te corrigeren.

Nu ik ondertussen zeven artikelen af heb, merk ik dat ik veel meer begrijp dan toen ik begon. Kennelijk is uitleggen een goede manier om een onderwerp zelf ook beter te gaan begrijpen.

Ik had dat al vaker ervaren: in het jaar 2000 en later, bij het beschrijven van de uitspraak van het Portugees.

Centrale banken

De rol van centrale banken begreep ik bij de start van het schrijfproces nog niet volledig, en ook nu weet ik dat ik daar nog dieper in moet duiken. Ik denk wel dat centrale banken naar believen geld kunnen maken, gewoon door fysiek bankbiljetten bij te drukken. Ze hebben het monopolie om dat te doen.

Historisch gezien zijn bankbiljetten de erkenning van de inleg van munten, of andere waardevolle zaken zoals goud. Daarom staan op de balans van een centrale bank (ik link hier naar de Duitse Wikipedia, omdat er in de Nederlandse en Engelse Wikipedia hierover niets behoorlijks beschikbaar is) bankbiljetten in circulatie aan de creditzijde: ze vertegenwoordigen een verplichting van de centrale bank, geen vordering.

Eén van de taken van een centrale bank is om de prijsinflatie op een acceptabel laag niveau te houden. Als er meer geld in omloop komt, kan prijsinflatie ontstaan. Centrale banken zullen dus terughoudend zijn om meer geld in circulatie te brengen. Maar soms doen ze het wel.

Nemen we eens aan dat een centrale bank bankbiljetten print en ze bij wijze van lening naar een handelsbank stuurt. Op de balans van de centrale bank betekent dat een hoger bedrag aan de creditzijde (dat de bankbiljetten in omloop vertegenwoordigt), en hetzelfde bedrag erbij aan de debetzijde (als weergave van de vordering op de handelsbank; dit is dus het krediet dat de centrale bank aan de handelsbank heeft verleend).

Technisch vormen deze bankbiljetten geen M1- of M3-geld, omdat contant geld bij een bank (centraal of niet-centraal) niet als zodanig beschouwd wordt. Maar de bankbiljetten zijn wel MB-geld. Duidelijk is ook dat de centrale bank dat geld gemaakt heeft, geld dat eerder nog niet bestond.

Handelsbanken

Als een centrale bank zo geld kan maken, waarom zou een handelsbank dat dan niet kunnen? Of kan die dat ook?

In mijn eerste hoofdstuk stelde ik dat geldschepping (geldcreatie) ook bij niet-centrale banken plaatsvindt, maar dat er ook altijd ‘funding’ is, ofwel financiering. Geld voor een lening wordt niet ter plekke uit lucht gemaakt, maar het komt altijd ergens vandaan: van een spaarder, een aandeelhouder of de centrale bank.

Ik beweerde dat deze financiering van leningen en de geldschepping samen een paradox vormen. Het is een schijnbare tegenstelling waar er in werkelijkheid geen is.

Ik ga terug naar het moment na stap 1 in mijn eerste artikel. De bankbalans ziet er dan zo uit:

Omschrijving	Debet (activa, vorderingen)	Credit (passiva, schulden)
Kas	100
Betaalrekening (direct opvraagbaar) van dorpeling A.		100

Bij een verplichte minimumreserve van zeg 10%, en 100 euro contant in de kluis, mag de bank voor 900 euro aan leningen verstrekken. Stel nu eens dat de bank dat hele bedrag in één keer aan dorpeling B geeft. Maar niet contant. In plaats daarvan wordt het bedrag op een direct opvraagbare betaalrekening gezet, zodat dorpeling B er cheques mee kan uitschrijven of (in landen waar dat gebruikelijk is, zoals Nederland) er geld van kan overmaken om betalingen te doen.

Dat leidt tot deze balanssituatie:

Omschrijving	Debet (activa, vorderingen)	Credit (passiva, schulden)
Contanten bij de bank	100
Betaalrekening (direct opvraagbaar) van dorpeling A		100
Betaalrekening (direct opvraagbaar) van dorpeling B		900
Kredietfaciliteit voor dorpeling B	900

(Als eerder vermeld let ik voorlopig niet op de kapitaaleis. Dat is onjuist, maar ik doe het om het simpel te houden, en niet verwarrend allerlei dingen tegelijk en door elkaar te behandelen. Zie ook de delen  8  en 9.)

Wie zien hier een balansverlenging, een toename van het balanstotaal, doordat er 900 euro bij komt aan de debetkant maar ook 900 euro aan de creditkant.

De geldhoeveelheid is plotseling van 100 euro (betaalrekening van dorpeling A; contant geld bij een bank telt niet als M1-geld) toegenomen tot 100 + 900 = 1000 euro (want de 900 euro op de betaalrekening van dorpeling B geldt wel als M1-geld).

Dus de bank heeft geld gemaakt uit niets! Het geld kwam uit de lucht vallen! Er is geen ‘funding’, het geld voor de lening is door niemand bij de bank ingelegd!

Dus ik had het mis?!

Hadden dus de mensen wier misverstanden ik wilde rechtzetten, het toch steeds bij het rechte eind? Kunnen handelsbanken wél zomaar geld uit niets maken, en doen ze dat ook? Zijn al mijn voorgaande artikelen (1 t/m 7) ongeldig en moet ik ze intrekken?

Ik denk van niet. Het duurde even voor ik het doorzag. Maar toen werd het me opeens duidelijk (op de avond van 31 juli 2012, toen ik heel moe was, en zat te denken, zonder pen en papier en zonder computer).

Zelf-financiering

Wat ik hier in hoofdstuk 10 beschreef, is in essentie precies hetzelfde als wat er gebeurde in hoofdstuk 1 en hoofdstuk 2, behalve dat nu een heleboel stappen zijn overgeslagen. Maar de eindsituatie is gelijk.

In hoofdstukken 1 en 2 werden de kredieten verleend in contanten, die de leners meteen meenamen, weg van de bank. Later, meestal via andere partijen in de economie, kwamen de bedragen uit die kredieten weer terug bij de bank. Uiteindelijk resulteerde dat erin dat al het contante geld weer bij de bank was en dat de maximaal toegestane hoeveelheid geldschepping had plaatsgevonden, via diverse kredietverleningsstappen.

Hier in hoofdstuk 10 daarentegen zijn al die stappen samengebracht in één enkele transactie tussen de bank en die ene dorpeling B. Dorpeling B krijgt het volledige maximale leningbedrag (900 euro) contant uitgekeerd, maar zet het meteen daarna weer op de bank, als direct opvraagbaar tegoed op een betaalrekening.

Hij heeft de lening van de bank gekregen, maar hij gebruikt het geld op dit moment nog even helemaal niet. Het is beschikbaar op een meteen opvraagbare rekening, om het in de toekomst te kunnen gebruiken.

In de boekhouding van de bank wordt deze situatie vastgelegd op twee aparte rekeningen: de lening zelf (een vordering voor de bank, linkerkant van de balans, debetboeking) en de beschikbaarheid ervan voor de lener (een verplichting voor de bank, rechterkant van de balans, creditboeking).

Giraal

Het contant opnemen en meteen weer inleggen van het geld, heeft netto natuurlijk geen effect. We kunnen beide stappen dus schrappen omdat er dan toch niets verandert. De hele transactie vindt giraal plaats, alleen in de boeken, reden waarom Duitstaligen spreken van ‘boekgeld’: Buchgeld.

Door deze uitschakeling van contant geld is de financiering (de ‘funding’) van de lening onzichtbaar geworden. Die ‘funding’ is er wel, dat wil zeggen, het geld dat de bank gebruikt om het krediet mee te verlenen, dat komt nog steeds ergens vandaan. Het komt namelijk van de lener zelf, die zijn krediet nog niet aanspreekt, maar pas later.

We kunnen zeggen dat dit krediet steunt op zelf-financiering. Vandaar de titel van dit artikel.

Moet ik rectificeren? Nee!

De paradox die ik noemde in deel 1 is er inderdaad, maar het gaat nog verder:

• Geldschepping bestaat echt.
• Elke lening heeft een financiering.
• Bij giraal bankieren is die financiering vaak onzichtbaar.

Ik hou vol dat al mijn vorige artikelen (1 t/m 7) in deze serie correct zijn, omdat de daar beschreven principes geldig blijven. De technische details zijn nu alleen anders, waardoor onduidelijk kan zijn hoe het werkt.

Zoals ik mijn inleiding al aangaf, is dit een resultaat dat ik helemaal niet verwachtte toen ik aan deze serie begon.

---

Naschrift 25 augustus 2012

Zie over het deelonderwerp ‘financiering’ ook deel 11.

---

Naschrift 29 oktober 2012

Na kritiek in discussies hier en hier heb ik de formuleringen wat aangescherpt, zodat het steeds expliciet duidelijk is als ik bankbiljetten bedoel, die al door de centrale bank in omloop zijn gebracht.

Het is belangrijk die te onderscheiden van bankbiljetten die (nog of weer) bij de centrale bank liggen, dus bankbiljetten die nog niet circulatie zijn gebracht of die uit circulatie zijn genomen.

Bankbiljetten in circulatie staan aan creditzijde op de balans van de centrale bank. Bankbiljetten uit circulatie staan helemaal niet op de balans.

========================================================

Tot zover de eerste 10 hoofdstukjes van de site van dhr. Harmsen. 

De 13 latere hoofstukken kunt U ook op zijn site lezen. ( Ik heb ze nog niet gelezen)